„Attyla” - W. Napier - recenzja

Piszący pod pseudonimem „William Napier” angielski pisarz - nowelista Christopher Hart w swej powieści historycznej Attyla wprowadza nas w czasy pierwszych lat Wędrówki Ludów, upadku podzielonego na dwie części Cesarstwa Rzymskiego, a także dziejów azjatyckiego plemienia z Wielkiego Stepu - Hunów.

Książka opowiada historię młodego Attyli, syna Mundzuka (?-434 r.), wnuka króla Uldina (ok. 370-411 r.), przyszłego króla plemienia Hunów i zaciekłego wroga Rzymu, który w kilka lat po swych narodzinach, zgodnie z przyjętym na tamte czasy zwyczajem dyplomatycznym, trafia na dwór cesarza Honoriusza (384 – 423 r.) oraz jego siostry Galli Placydii (388/390-450 r.). Jako zakładnik oraz gwarant przymierza między Hunami a Cesarstwem, kształci się i wychowuje zgodnie z rzymskimi zwyczajami. Spędza tam kilka lat, podczas których bezpośrednią pieczę nad nim sprawuje matrona Serena żona głównodowodzącego wojskami rzymskimi, Stylichona (360/365-408 r.). W wieku kilkunastu lat decyduje się na samodzielny powrót do swej stepowej ojczyzny, łamiąc tym sposobem porozumienie. Decyzja ta podyktowana została zawiłymi intrygami w jakie wplątany została młody Attyla, za sprawą przebiegłej siostry cesarza, a które to powodowały, iż jego status zakładnika stałby się wbrew jego woli i woli plemienia, wieczny.

Książkę otwiera spis treści, który wydaje się być jasny i czytelny. Następnie na dwu stronach czytelnik ma do dyspozycji mapę z zaznaczonymi granicami Imperium Romanum z ok. 400 r. n.e., wraz z prowincjami oraz najważniejszymi ówczesnymi ośrodkami miejskimi (w dwu nazwach, oryginalnych rzymskich oraz będących dzisiaj w użytku, np. Londinium - Londyn; Aquincum - Budapeszt; Burdigula - Bordeaux). Jest to bardzo dobry pomysł, gdyż pozwala na zorientowanie się czytelnika, w którym zakątku Cesarstwa rozgrywa się aktualnie akcja powieści. Wertując książkę dochodzimy do spisu osób, które są bohaterami książki Napiera. Spis osób dokonany jest alfabetycznie i podzielony na postaci historyczne i fikcyjne. Od razu, jak sądzę, przykuję uwagę co bystrzejszemu czytelnikowi brak w indeksie kilku osób występujących na kartach powieści, np. Radagast, czy poszczególni legioniści. Następnym z kolei jest Prolog, w którym dowiadujemy się, iż narratorem całej powieści Attyla W. Napiera jest Priskus z Panium, postać autentyczna, która dała się poznać historii jako ta będąca autorem relacji z wizyty dyplomatycznej bezpośrednio u samego króla Attyli. W prologowym tekście czytamy, iż Priskus spisując dzieje Attyli dokonuje tego w 488 r. w Klasztorze św. Seweryna pod Neapolem i wtedy to ma prawie dziewięćdziesiąt lat. Tutaj zwracają uwagę dwie zasadnicze spraw. Pierwsza to ta, iż w 488 r. Priskus już od dawna nie żył. Urodził się on bowiem w 410 lub 420 r. n.e. Zmarł w 472 r., a zatem przeżył od 52 do 62 lat. Druga z kolei rzecz to ta, iż Priskus był filozofem, wiernym idei sofistów, którzy na temat religii mieli zdanie, że był to wymysł człowieka. Ciężko zatem przyjąć za dobrą monetę, iż Priskus koniec swego życia spędził w chrześcijańskim klasztorze. Niuanse te można jednak usprawiedliwić, bowiem jest to powieść, a jak w każdej powieści, autor jest jej budowniczym, tak więc wiek Priskusa, choć w istocie nieprawdziwy, tutaj ma pełne prawo zaistnieć.

Zasadnicza treść powieści podzielona jest na trzy części: Wilk w pałacu, Ucieczka i upadek oraz Step. Autor doskonale wprowadza w specyficzny klimat życia dworskiego Rzymu okresu V w., jak też samego miasta. Nakreślony został obraz zepsutej i zgnuśniałej stolicy wielkiego imperium, pełnej biedy, brudu i zła czającego się na każdym kroku. Pośród najpiękniejszych budowli z jakich słyną Rzym, opisanych zresztą z wielką dokładnością (Autor bowiem z wykształcenia jest historykiem sztuki), czytelnik może zauważyć ulice pełne pijaków, prostytutek i ledwie trzymających się na nogach, wynędzniałych żebraków. Tak jak miasto, dwór cesarza Honoriusza stał się zbieraniną wszelkiego rodzaju maści ludzi, którzy za cenę wpływów w domu cesarskim, potrafili sprzedać nawet najbliższą sobie osobę. W otoczeniu cesarza, ale też jego siostry Galli Placydii czytelnik zauważy niezwykle wpływowych, a przez to niebezpiecznie skorumpowanych i rządnych wszelkich bogactw, eunuchów, np. Eumolpusa, czy Olimpiana. Podobnie jest w przypadku takich samych zakładników dyplomatycznych jak Attyla, którzy za cenę wygody oraz nieustających upominków jakie serwował im dom cesarski, potrafili zapomnieć o swej przynależności narodowej i celu jaki przyświecał im będąc gośćmi u Honoriusza.

Powieść charakteryzuje się wartką akcją, doskonałymi opisami tła w jakim rozgrywa się historia. Wśród wielu osób jakie przewijają się przez książkę, Autor uwydatnia szczególne ich cechy. W mistrzowski sposób ukazana została psychika ludzi żyjących na różnych szczeblach drabiny społecznej, począwszy od cesarza w osobie Honoriusza - człowieka bez wyrazu, zamkniętego w sobie i w nowo powstałym dworze w Rawennie, którego trzyma tylko miłość do kur (stąd też pogardliwie poddani okrzyknęli go mianem „cesarzem kurczaków”) - Galla Placydia, młoda kobieta, która już wtedy wiedziała czego chce, a chciała nieograniczonej władzy. Przez swoją zawziętość i wieczne obawy o spisek, nigdy tak naprawdę jej nie zaznała samodzielnie. Niezliczeni dworzanie, którzy za cenę bałwochwalstwa w stosunku do cesarskiego rodzeństwa, utrzymywali się na dworze, albo też i nie. Poprzez wyższych i niższych rangą żołnierzy, którzy często uczestnicząc w wielu kampaniach wojennych w jakich przyszło walczyć Cesarstwu, z góry już wiedzieli, że ich ukochana ojczyzna rychło upadnie pod naporem z jednej strony znienawidzonych, a z drugiej zaś podziwianych barbarzyńców. Autor szczególna uwagę skupia na najniższym szczeblu społeczeństwa rzymskiego. Interesują go typy ludzi zamieszkujących prowincjonale miejscowości Imperium; ich zwyczaje, podejście do życia, los z jakim przyszło im się zmierzyć, ale także i ci bezpośrednio żyjący w cieniu luksusowych apartamentów cesarskich w Rzymie. Napier doskonale wychwycą pewien szczegół, który w tamtym czasie był bardzo istotny w dziejach Imperium Rzymskiego. Mianowicie chodzi o relacje między chrześcijanami a poganami, czy też raczej tej grupie ludności rzymskiej, która wierna była starym zwyczajom religijnym. Dodatkowemu smaku powieści nadaje ciągle spotykani barbarzyńcy, którzy w tamtym okresie bezpośrednio zagrażali stolicy cesarskiej. Tutaj również Autor skupia swoją uwagę na charakterystycznych cechach nie-Rzymian, którzy w obliczu permanentnych ataków na najbardziej ucywilizowanych z ówcześnie żyjących ludzi, potrafili zachować swoją niepowtarzalną i jedyną w swoim rodzaju osobowość.

Kim jest Attyla w powieści W. Napiera? Przede wszystkim postacią tytułową. Osobą, która reprezentuje najwyższe ideały jakimi winien kierować się prawdziwy wojownik pochodzenia huńskiego. Tytułowy Attyla jest człowiekiem, który poprzez swoją postawę jak najbardziej zasługuje na miano prawdziwego miłośnika swej ojczyzny. Jest wierny jej prawom, tak religijnym (jego patronem jest bóg Astur - Ojciec Wszystkich), jak i zwyczajowym. Nie zapomina skąd pochodzi i czym lub kim jest jego „Lud”. Attyla jest inteligentny, chłonny na wiedzę i bardzo spostrzegawczy. Bardzo wcześnie zdał sobie sprawę, że żyje w złotej klatce, że Rzym z największą premedytacją trzyma go pod swoją ochroną. Zauważa, że ten wielki naród jest zepsuty od środka, że prędzej czy później upadnie. Widzi jego nawet najmniejsze niedoskonałości, a to skomasowane razem dodają mu animuszu do podjęcia życiowej decyzji, aby uciec jak najdalej z tego dusznego miejsca - najlepiej na swój ukochany step.

Autor wyraźnie jest pod ogromnym wpływem symbolu jaki reprezentował Attyla w czasach swoich największych dokonań, a także zaraz po nich. W niektórych miejscach tekstu da się wyczuć, pewne zachowaniami jego bohatera i sytuacje, w których uczestniczył, tak na dworze cesarskim, jak w czasie ucieczki do ojczyzny, będą miały swoje odzwierciedlenie w czasie swych kampanii skierowanych przeciwko Cesarstwu Rzymskiemu w latach 40. i 50. V. w. n.e. Reminiscencją tych wydarzeń są słowa wieszczki, którą Attyla spotyka na w trakcie swej ucieczki:

„Będą nazywać cię Antychrystem, Biczem Bożym, ale niczego nie zrozumieją. Nie jesteś Antychrystem, jesteś Anty-Eneaszem!” (s. 300).

Konkludując, warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię, wydaje się, bardzo zauważalną. Cała powieść rozpoczyna się batalią na polach pod Florencją w Toskanii na początku sierpnia 408 r., kiedy to sprzymierzone siły zachodniorzymsko-huńskie rozbijają w perzynę wielonarodowościową zbieraninę plemion pod wodzą buntownika Radagasta (Radigasta). Pojawiają się tam dwie bardzo ważne na tamte czasy postaci: Stylichon i Uldin. W rzeczywistości bitwa ta miała miejsce nie z początkiem sierpnia, a 23-go tego miesiąca 406 r.! Ten zabieg pisarski, jak się wydaje, został wprowadzony celowo, ponieważ w następnej kolejności Autor przedstawia dzieje małego Attyli, który przebywał już na dworze cesarskim. W powieści jest również sierpień (końcówka) 408 r. Nie było by w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że Attyla urodził się w 406 r., a zatem miałby dwa lata. Trochę to dziwne, bo w powieści wydaje się, że mały książę, nie jest aż takim berbeciem, a wręcz przeciwnie, bo „wygląda” na kilka może kilkanaście już lat.

Śledząc dalej losy dziejów Attyli patrząc przez pryzmat chronologii obowiązującej w powieści Napiera, a prawdziwej historycznej dochodzimy do innych, nie mniej spektakularnych odkryć. Trafiając przed oblicze króla huńskiego Rugi (Ruas) - jego stryja - Attyla powinien mieć piętnaście lat. W tej samej wiosce, posiadając ten sam status zakładnika co Attyla w Rzymie, przebywał chłopak o imieniem Aecjusz (390-454 r.). W powieści Attyli celowo dodano lata życia – po przeliczeniu wychodziłoby, że aż 10 lat! Ma to swojej wytłumaczenie, jak się wydaje, ponieważ Autor chciał aby młody Attyla był świadom przyjaźni jaką darzył go Stylichon. Zależało Mu też na tym, aby zbudować fabułę znajomości z Aecjuszem, z którym na samym początku związany był wielka braterską przyjaźnią.

Attyla W. Napiera jest świetnie napisana powieścią. Doskonale nadaje jako lektura dla zainteresowanych historią schyłkowego okresu wpływów rzymskich, wędrówki plemion barbarzyńskich oraz dziejów Hunów. Powieść Napiera to doskonała gratka dla fanów tego typu literatury. Traktować ją należy jako rozrywkę w najlepszym tego słowa znaczeniu, jednak nie jako źródło wiedzy historycznej. Zdanie z recenzji opublikowanej w The Times, które możemy przeczytać w górnej części okładki książki, brzmi „Jeśli myślisz, że nie lubisz powieści historycznych, to nie czytałeś Napiera” - jak najbardziej wypada się z nim zgodzić.

William Napier (wł. Christopher Hart) urodził się w Lancashire w 1965 r. Jest angielskim pisarzem i dziennikarzem. Studiował dziennikarstwo i historię sztuki. Publikuje w The Guardian, The Daily Telegraph, The Literary Review i The Bookseller. Zasłynął trzema powieściami historycznymi poświęconymi osobie Attyli, a także powieścią zatytułowaną Julia. An Epic Tale of Love And War Set in the Final Days of the Roman Empire (2001). Wszystkie podpisał swym pseudonimem. Pod prawdziwym imieniem napisał The Harvest (1999) oraz Rescue Me (2001).

Plus minus:
Na plus:
+ trzymająca w napięciu akcja
+ świetne opisy batalistyczne
+ szczegółowe opisy zachowań ludzkich
+ dobre dialogi
+ fragmenty źródeł historycznych
+ spis bohaterów
+ mapa
Na minus:
- literówki (nawet w imieniu „Attyla”!)
- błędy stylistyczne (gdzie była korekta?)
- błędy merytoryczne
- nieciekawa okładka (złota farba użyta do imienia i nazwiska Autora odchodzi po jakimś czasie)

Tytuł: Attyla
Autor: William Napier
Wydawca: Vesper
Data wydania: 2009
ISBN: 978-83-61524-47-2
Liczba stron: 404
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40 zł
Ocena recenzenta: 7/10