„Gawędy o sztuce. Dzieła, twórcy, mecenasi. Włochy XIII-XV wiek” - B. Fabiani - recenzja

„[…] historia sztuki bywa sucha, nudna, a dla zwykłego zjadacza chleba wręcz odstraszająca”. Takie słowa możemy znaleźć na okładce książki Bożeny Fabiani, historyka i nauczyciela akademickiego. To dość dziwne stwierdzenie w ustach kogoś kto zajmuję się daną dziedziną nauki. Jednak zdanie to jest niewątpliwie zamierzone, ponieważ od razu dodaje, że nie musi tak być. Dlaczego? Przez całą książkę odkrywamy druga stronę historii sztuki, tę która kryje się poza obrazami, rzeźbami czy architekturą.

Książka, którą mamy w rękach, jest owocem prowadzonych przez Autorkę w Programie 2 Polskiego Radia audycji pt. W stronę sztuki. We wstępie zaznacza ona, że chciała swoich słuchaczy zainteresować sztuką i ukazać, że nie musi być ona nudna. Postanowiła obok omawiania dzieł, przybliżać sylwetki ich autorów, a raczej przez pryzmat ich biografii ukazywać dzieła. To pewnie nie pierwsza taka próba zainteresowania tą „elitarną dziedziną” (jak sama nazwała historię sztuki), ale muszę przyznać, że ta jest dość udana. Być może jest to wynikiem tego, że Autorka zna omawiane dzieła z autopsji, bowiem dużo podróżowała po Włoszech, a w książce znalazły się opisy zabytków znajdujących się właśnie tam – powstałe w dobie renesansu.

Pierwszą postacią, której biografię zamieszczono w książce, jest najsłynniejszy biograf artystów renesansowych Giorgio Vasari. Dzieje się tak zapewne dlatego, że reszta opisywanych artystów jest ułożona na podstawie chronologii jego dzieła Żywoty najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów. Autorka oczywiście nie opisuje wszystkich bohaterów książki Vasariego, ale zdecydowanie się na nim wzoruje i często cytuje jego utwór. Jest to dość cenne, tym bardziej, że Vasari żył w opisywanej przez Autorkę epoce, a niektórych artystów znał nawet osobiście. Dalej następuje długa lista 24 artystów, wśród których można wymienić takie sławy jak dla przykładu: Cimabue, Giotto, Alberti, Fra Lippi, Fra Angelico, Botticelli, Piero della Francesca, Andrea Mantegna, poczet malarzy kończy biografia Leonarda da Vinci. Autorka poświęca też trochę miejsca rodzinie Medyceuszy, bez których nie można mówić o sztuce renesansu. Ostatnie rozdziały szczegółowo opisują najsławniejsze dzieła Leonarda.

Układ wszystkich rozdziałów jest podobny. Najpierw następuje krótkie wprowadzenie, potem notka biograficzna, a na końcu analiza czy też opis dzieł. Czasem Autorka przeplata biografię z dziełami, tak, że czytelnie się to uzupełnia. Można dzięki temu prześledzić, jak wielki wpływ na powstanie danego obrazu czy rzeźby miały aktualna sytuacja w życiu ich twórcy, temperament czy ludzie, których spotykał oraz dlaczego dany zabytek wygląda tak a nie inaczej.

Cenne zapewne jest to, że Autorka zamieściła opis fizjonomii danego twórcy. Przybliża ona dzieła, w których dany malarz umieszczono swój autoportret.

W innych pozycjach raczej rzadko spotykany jest zapis fonetyczny wymienianych nazwisk, nazw miejscowości czy budynków. W tej książce możemy go odnaleźć. Dla kogoś kto nie zna włoskiego jest to bardzo pomocne. Przydatne będą również opisy dzieł sztuki i ich analiza. Jest też zawsze wspomnienie, gdzie znajdowały się one niegdyś, oraz gdzie obecnie możemy je zobaczyć.

Bożena Fabiani posługuje się barwnym i przystępnym językiem, przez co książkę czyta się nie jak pozycję naukową, tylko raczej jako spis ciekawostek o sławnych ludziach. Na dodatek opisuje mało znane fakty z życia osobistego artystów. Czytamy na przykład, że Leon Babtysta Alberti był nieślubnym dzieckiem i po śmierci swojego ojca rodzina wyparła się go i chciała go wydziedziczyć. Fra Lippiego Autorka nazywa zakonnikiem z przypadku, bowiem do klasztoru posłała go ciotka, która go wychowywała. Uważając, że klasztor poskromi jego temperament. Niestety nie udało się; mało tego uwiódł młodą mniszkę, uciekł z nią i miał synka, co wcale nie powstrzymało go od innych podbojów miłosnych. Autorka opisuje także nieustające kłótnie Filippo Brunelleschiego z Wawrzyńcem Ghibertim o budowę kopuły katedry florenckiej. Stwierdza, że Perugiano mimo, iż był zaciekłym ateistą i odmówił przyjęcia ostatnich sakramentów, jest autorem wielu poruszających obrazów religijnych. Dowiadujemy się także, że Leonardo da Vinci również był nieślubnym dzieckiem. Był też mańkutem i wynalazcą min. spadochronu, prototypu maszyny przędzalniczej czy łodzi podwodnej. Ciekawostką jest zapewne to, że oprócz sekcji zwłok człowieka, przeprowadził też sekcję małpy, konia i niedźwiedzia.

Największym minusem, jest mała ilość reprodukcji, jak na książkę traktującą o historii sztuki. Znajdują się tu tylko niektóre dzieła, nie wszystkie o których jest mowa. Uważam, że jest to bardzo „krzywdzące” dla czytelnika. Autorka często wspomina, że łatwo jest dany obraz czy rzeźbę znaleźć w Internecie, ale biorąc książkę do ręki, czytelnik ma prawo żądać, że będzie w niej wszystko o czym jest mowa, a nie będzie musiał dodatkowo korzystać z Internetu. Kolejną niedogodnością jest to, że reprodukcje są w dość mały formacie, najczęściej znajdują się po dwie na jednej stronie. Nie można przez to dostrzec omawianych detali i znowu należy sięgnąć do Internetu. Dodatkowo ilustracje znajdują się na końcu książki i trzeba ich szukać. Myślę, że dla czytelnika byłoby wygodniej, gdyby znajdowały się one bezpośrednio pod tekstem je opisującym.

Książka jest warta polecenia tym, którzy chcą bądź muszą przyswoić sobie renesans włoski. Treść książki jest bez wątpienia cennym źródłem wiedzy na ten temat, jednakże, aby mieć kompletny obraz wszystkich zabytków w niej opisywanych trzeba niejednokrotnie sięgać do Internetu bądź innych publikacji.

Plus minus:
Na plus:
+ przystępny, żartobliwy język
+ poręczny format
+ chronologia
+ fonetyczne zapisy włoskich nazw i nazwisk
+ciekawostki z życia opisywanych postaci
+ krótkie rozdziały
Na minus:
- mała ilość reprodukcji
- reprodukcje omawianych obrazów znajdują się na końcu książki
- książka klejona w miękkiej oprawie

Tytuł: Gawędy o sztuce. Dzieła, twórcy, mecenasi. Włochy XIII-XV wiek
Autor: Bożena Fabiani
Wydawca: Wydawnictwo Naukowe PWN
Rok wydania: 2010
ISBN: 9788301163983
Stron: 330
Oprawa: miękka
Cena: ok. 40  zł
Ocena recenzenta: 7.5/10