„Stoczek - Nowa Wieś 1831” - T. Strzeżek - recenzja

Rok 2010 upłynął w polskim kalendarzu pod znakiem licznych rocznic. Jedną z nich była 180. rocznica wybuchu powstania listopadowego. W związku z tym wydawnictwo Bellona wydało w serii Historyczne Bitwy pracę Tomasz Strzeżka1 – Stoczek - Nowa Wieś 1831 prezentującą polskiemu czytelnikowi działalność korpusu gen. Józefa Dwernickiego w roku 1831.

Książka została podzielona przez Autora na pięć rozdziałów. W pierwszym zostały krótko przedstawione przyczyny wojny i opis jazdy jak i prezentacja sylwetek dowódców obu walczących stron. W drugim ukazano plany wojenne przeciwników. Kolejny przedstawia początek działań wojennych i organizację korpusu gen. Dwernickiego. Przedostatni pierwszym działaniom tego korpusu, a także bitwie pod Stoczkiem. Ostatni zaś prezentuje dalsze działania korpusu i bitwę pod Nową Wsią.

Przechodząc zaś do meritum. Pomimo tego, że T. Strzeżek pisze we Wstępie (s. 7), że monografia nie pretenduje do miana całościowej praca, zasługuje na uznanie. Kwestiom politycznym Autor poświęcił pierwsze kilkanaście stron. Po nich przeszedł do szerokiego ukazania zalet i wad walczących ze sobą konnic i dowodzących nimi dowódców i ich podkomendnych. Z wiadomych przyczyn najwięcej miejsca poświęca on jeździe polskiej, przy której (w szczególności jak pisze o korpusie Dwernickiego) zwraca uwagę na jej problemy zarówno zbrojeniowe i materiałowe (przede wszystkim na konie i ludzi). Co zaś do ukazania wodzów są to przede wszystkim notki biograficzne, które powinny się znaleźć bardziej w przypisie niż tekście głównym. Podobnie sprawa się tyczy niektórych pojęć kawaleryjskich. Opisy działań to na początku w znacznej mierze opisy przemarszów wojsk, drobnych potyczek, a także życia codziennego żołnierzy.

Lwią część pracy stanowią opisy tytułowych starć. Zostały one ukazane w bardzo plastyczny sposób. Dzięki przeplataniu opisów starć z materiałami źródłowymi i wycinkami prasowymi zyskują one znacznie na wartości. Tu należy zwrócić uwagę, że cytowane materiały pochodzą przede wszystkim ze wspomnień zwykłych żołnierzy, co sprawia, że czytelnik może poczuć bardziej panującą wtedy wśród kawalerzystów atmosferę ich troski i zmartwienia.

Na koniec należy się kilka słów o wspomnianych materiałach prasowych. Zostały one wykorzystane przez Autora w znacznej mierze po to, aby pokazać w jaki sposób niewielka bitwa pod Stoczkiem (bitwa pod Nową Wsią była bitwą nierozstrzygniętą i nie było zbytnio się czym chwalić) została wykorzystana jako element propagandowy przez rząd powstańczy. Będącym ciekawym przykładem wykorzystywania tego elementu podczas działań zbrojnych.

Stoczek… został napisany bardzo przyjemnym językiem, czego niewątpliwą zasługą jest dobre połączenie przez Autora opisów dokonanych własnymi słowami z umiejętnym wpleceniem w tekst fragmentów materiałów źródłowych, co powoduje, że pracę czyta się dosłownie jednym tchem. Za jedyny minus można uznać licznie się pojawiające w tekście opisy przemarszów, a wraz z nimi znaczną liczbę miejscowości, a także nazwy formacji mogą znużyć niewyrobionego czytelnika.

Bibliografia publikacji składa się z kilkudziesięciu pozycji. Jak wspomina Autor we Wstępie (s. 7) jest to tylko wybór najważniejszych i cytowanych w tekście. Pomimo tego, że to tylko wybór robi i tak imponujące wrażenie. Znajdują się w nim bowiem zarówno dokumenty rękopiśmienne i drukowane, numery ówczesnej prasy, wspomnienia i opracowania.

Oprawa edytorska pracy reprezentowana jest przez dwie wkładki ilustracyjne, które zawierają zarówno sylwetki głównych dowódców, jak i żołnierzy, a także obrazy z epoki. Jednakże nie są one zbyt oryginalne, gdyż znaczna ich część była już widziana przez czytelników w innych publikacjach. Jej uzupełnieniem są cztery mapy. Dwie mapy ogólne i dwa przedruki map z 1839. Niestety, są one czarnobiałe i niestety w przypadku przedruków bardzo słabej jakości i w niewielkim stopniu pomagają w śledzeniu wydarzeń wraz z lekturą opisów bitew. Jednakże należy się pochwała dla wydawnictwa za ciekawy pomysł. Czerwona karta zaś należy się za to, że nie zostały umieszczone nawet ogólne plany tytułowych starć.

Należy również wspomnieć o zawartych na końcu pracy trzech aneksach. Są to tabele ukazujące parametry broni palnej i artylerii jazdy polskiej i rosyjskiej, a także stan liczebny oddziałów Dwernickiego.

Stoczek… T. Strzeżka powinien na początku znaleźć się w podręcznej biblioteczce miłośników nie tylko powstania listopadowego, ale przede wszystkim kawalerii i koni, gdyż to im została (prawie) w całości poświęcona ta publikacja. Otrzymują oni bowiem napisane przyjemnym językiem solidne opracowanie tego zagadnienia. Następnie zaś laikom, którzy chcieliby rozpocząć swoją przygodę z tym jednym z kilku naszych powstań narodowych, które do dziś budzi tyle samo kontrowersji, co cieszy się ogromnym zainteresowaniem.

Plus minus:
Na plus:
+ styl autora
+ wartość merytoryczna
+ bibliografia
+ cytaty z prasy i materiałów źródłowych
+ korzystanie z materiałów pamiętnikarskich prostych żołnierzy
+ szerokie przedstawienie jazdy walczących stron
+ aneksy
+ wykorzystanie przedruków XIX-wiecznych map
Na minus:
- mało oryginalne ilustracje
- słaba jakość map
- kilka drobnych wpadek redakcji
- miękka okładka, która powoduje, że książka szybko się rozlatuje

Tytuł: Stoczek - Nowa Wieś 1831
Autor: Tomasz Strzeżek
Wydawca: Bellona
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 9788311119475
Liczba stron: 288
Oprawa: miękka
Cena: ok. 20 zł
Ocena recenzenta: 9.5/10

1. Absolwent Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w 1995 r. doktoryzował się w Wojskowym Instytucie Historycznym w Warszawie (Obrona Warszawy 6-7 Września 1831 roku.  Geneza i przebieg). Obecnie pracuje w Instytucie Historii í Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Jego zainteresowania związane są z historią wojskową (polską i powszechną), stosunkami polsko-rosyjskimi (XIX-XX wiek). Specjalizuje się w dziejach polskich powstań narodowych, szczególnie powstania listopadowego. Ważniejsze prace: Obrona Warszawy 6-7 września 1831 roku, Olsztyn 1996; Warszawa 1831, Warszawa 1998 (Historyczne Bitwy); Iganie 1831, Warszawa 1999 (Historyczne Bitwy); Polska ofensywa wiosenna w 1831 roku. Zaprzepaszczona szansa powstania listopadowego, Olsztyn 2002 za: http://www.wanax.pl/index.php?p704,kawaleria-krolestwa-polskiego-w-powstaniu-listopadowym [dostęp na 28 grudnia 2010] [↩]