„Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa” - A. Engelking - recenzja

Autorka jest etnografką i etnolingwistką, pracuje w Instytucie Slawistyki Polskiej Akademii Nauk. Zajmuje się historią polskiej etnologii, antropologią wsi białoruskiej i pogranicza polsko-białorusko-litewskiego. Recenzowana książka zbiera wyniki wieloletnich badań, prowadzonych przez autorkę na terenie wschodniej Polski oraz zachodniej Białorusi i Ukrainy.

Podstawowym materiałem, na którym bazuje Engelking, są nagrania rozmów przeprowadzonych przez autorkę i jej studentów z mieszkańcami wsi, leżących na pograniczu polsko-białorusko-ukraińskim. Wykorzystane zostały również pisane źródła do dziejów wsi.

Recenzowany egzemplarz książki jest drugim jej wydaniem (2010 r.). W stosunku do pierwszego wydania (2000 r.), oprócz poprawek redakcyjnych, poprawiono także dane geograficzne, dostosowując je do nowego podziału administracyjnego Polski z 1999 roku (błędny jest jednak zapis nazwy jednej ze wsi -„Popielów” zamiast „Popielewo”). W drugim wydaniu dodano także nowe przypisy, pozycje bibliograficzne oraz wykorzystano nowe zapisy rozmów. Do tego dochodzi także aneks, zawierający opis i analizę rytuału błogosławieństwa (w oparciu o wcześniejsze badania autorki).

Książka podzielona jest na dwie części i aneks. W pierwszej części omówione zostało pojęcie magii. Autorka wyjaśnia ewolucję słowamagia, wywodząc jego pochodzenie od staroperskiego słowa magupoprzez adaptację tego terminu przez grekę i łacinę, aż do sposobu funkcjonowania tego słowa w dzisiejszej polszczyźnie. Autorka wymienia i objaśnia także wiele innych pojęć, będących synonimami słowa magialub traktujących o tematyce okołomagicznej. Niezwykle ciekawie prezentują się fragmenty dotyczące „magicznego” sposobu myślenia osób stosujących bądź wierzących w magię.

W drugiej części książki autorka skupia uwagę na tytułowym problemie klątwy. Znacznie częściej pojawiają się cytaty z rozmów autorki z mieszkańcami wsi. Engelking wymienia kilka znaczeń słowa klęcie, dogłębnie analizując każde z nich.

Aneks dodany do książki, wcześniej funkcjonujący jako artykuł naukowy, traktuje o rytuale błogosławieństwa w kulturze ludowej. Stanowi końcową przeciwwagę do omawianego tematu, a także wychodzi naprzeciw problemom, jakie wcześniej zaproponowała autorka do zbadania.

Książka posiada układ rzeczowy, Engelking skupia się na przedmiocie badawczym na przestrzeni od wieku XIX do czasów nam współczesnych. Niektóre rozdziały zostały wcześniej wydane przez autorkę w formie artykułów tak w czasopismach naukowych, jak i pracach zbiorowych.

Autorka w swej pracy odznacza się dużą rzetelnością i sumiennością. Wywody są logiczne, oparte na dowodach i biorą pod uwagę wiele różnych przesłanek.  W książce stosowane są dość powszechnie przypisy, odwołujące do bibliografii i spisu osób, z którymi przeprowadzano rozmowy badawcze. Często autorka w przypisach umieszcza własne komentarze. Niestety różne rodzaje przypisów, tak w tekście, jak i pod tekstem, przy tak dużej ich liczbie wprowadzają pewien chaos i utrudniają czytanie. O wiele lepszym rozwiązaniem byłoby ujednolicenie systemu przypisów.

Książka pełna jest ciekawostek dotyczących dzisiejszego języka polskiego. Autorka wskazuje, że nawet życzenia, jakie przekazujemy sobie nawzajem przy różnych okazjach też są pewnym sensie związane z magią i magicznym myśleniem. Pokazuje też różne znaczenia popularnych powiedzeń i przysłów.

Praca Engelking jest monografią naukową, a styl autorki niestety nie należy do łatwych. W związku z tym Klątwę… czyta się dosyć ciężko, szczególnie, jeśli nie ma się wiedzy o omawianym temacie. Z pewnością wiedza z zakresu językoznawstwa oraz znajomość języka białoruskiego, ukraińskiego bądź rosyjskiego ułatwiłaby lekturę.

Reasumując, praca Anny Engelking jest pozycją niezwykle wartościową, choć niełatwą w odbiorze. Autorka przedstawia wyniki swoich badań, omawiając przy tym dotychczasowe ustalenia nauki na temat magii i klątwy w kulturze ludowej. Książkę polecić można wszystkim zainteresowanym tematyką, mającym w niej już jakieś rozeznanie.

Plus minus:
Na plus:
+ rzetelność autorki
+ wyczerpujące przedstawienie tematu
+ bibliografia
Na minus:
- różne rodzaje przypisów
- styl autorki

Tytuł: Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa
Autor: Anna Engelking
Wydanie: II z 2010 r.
Wydawca: Oficyna Naukowa
ISBN: 978-83-7459-112-6
Stron: 363
Oprawa: twarda
Cena: ok. 42 zł
Ocena recenzenta: 7/10