„Święty Brat Albert” - R. Siwiec - recenzja

Święty brat Albert to postać niewątpliwie fascynująca, barwna i złożona. Artysta, patriota, humanista, człowiek poszukujący. Wszystkie te określenia idealnie pasują do jego osoby. Jaki jednak dokładnie był ten polski święty? Jak wyglądało jego życie, jakim był człowiekiem, w jaki sposób traktował siebie i innych? Na te i wiele innych pytań stara się odpowiedzieć Rafał Siwiec.

Autor w swej monografii podjął się dzieła niewątpliwie trudnego, jakim było nie tylko streszczenie życia i działalności wielce nietuzinkowej postaci, lecz także ukazanie wielu aspektów jej osobowości. Z zadania tego, jakkolwiek niełatwego, autor – wydaje się – wyszedł obronną ręką.

Rafał Siwiec ukazuje bowiem postać Świętego w sposób inny niż zwykło się go przedstawiać. W polskiej historiografii dominują dwa obrazy br. Alberta: wyidealizowany zakonnik lub ekscentryczny malarz. Oba niepełne, oba ukazujące tylko pewien fragment złożonej osobowości „Brata naszego Boga”, a przez to całkowicie zniekształcające charakter tej niezwykłej postaci. Autor omawianej biografii ukazuje życie Świętego w zupełnie inny sposób, pokazuje go jako człowieka poszukującego, myślącego, wrażliwego i wybitnego, a jednocześnie całkowicie ludzkiego. Ukazuje realizm jego życia i twórczości, jak też sens i idee jego działań. Nie waha się omawiać jego sposobu myślenia, rozważań i motywacji, tak na gruncie duchowym i międzyludzkim, jak i patriotycznym, czy artystycznym.

Biografia prostuje wiele błędnych, acz powszechnie utartych i powtarzanych opinii na temat faktów z jego życia. W wielu miejscach, do tej pory interpretowanych bardzo dowolnie i subiektywnie, autor przedstawia wizję wydarzeń płynącą z materiałów źródłowych, takich jak relacje, listy i opinie samego br. Alberta, czy też ludzi bezpośrednio lub pośrednio z nim się stykających. Daje to czytelnikowi możliwość głębszego zrozumienia przesłania i motywacji tego wielkiego humanisty, choć zauważyć należy, iż w niektórych miejscach autor wypowiada się zbyt autorytatywnie w kwestii tego co myślał sam Chmielowski. Z punktu widzenia historyka lepszym rozwiązaniem byłoby umieszczenie cytatu, niż jego omawianie, choć zdaje się, iż autor celowo zdecydował się na taki zabieg, aby nie męczyć zbytnio czytelnika.

Tym samym kierował się również w kwestii przypisów, które ograniczył do minimum i umieścił na końcu, co historykowi może się w pewnym stopniu nie spodobać, lecz z całą pewnością ułatwia lekturę książki. Lektura ta jest zaś wspaniała. Biografię czyta się momentami jak najlepszą powieść. Dzieło napisane jest z polotem, w niezwykle barwnym, przyjemnym i wręcz wysmakowanym stylu, który nadaje ważkim treściom lekką, acz odpowiednią formę.

Brat Rafał Siwiec w opisie działań, doświadczeń i refleksji Świętego uwidacznia coś co jest niezwykle istotne dla zrozumienia tej postaci, a co wielu biografów pomija, mianowicie przeżycia wewnętrzne, które znamy tak z bezpośrednich, jak i pośrednich relacji. Jednocześnie dzięki takiemu właśnie uwypukleniu oraz niewielkiemu komentarzowi odautorskiemu jesteśmy w stanie próbować odnieść te refleksje i myśli Świętego do samych siebie (jeśli naturalnie zechcemy).

Wszystko to sprawia, iż książka ta jest nie tylko doskonałą monografią postaci św. brata Alberta, ale może być również pewnym przyczynkiem do głębszej refleksji nie tylko dla katolików, nie tylko dla chrześcijan, lecz dla każdego człowieka, któremu bliskie są idee szeroko pojętego humanizmu, którego gorącym wyznawcą i propagatorem był brat Albert. Dzięki temu, jak też dzięki uwypukleniu tych właśnie aspektów osobowości postaci, jako człowieka, nie zaś wyidealizowanej, oderwanej od rzeczywistości jednostki, jesteśmy w stanie pojąć co tak naprawdę kierowało jego działaniami. Jesteśmy w stanie zrozumieć humanizm, humanitaryzm i samodoskonalenie się tego świętego, jak też znaleźć właściwe odniesienie dla oceny jego dokonań i dzieł nie tylko w czasie i przestrzeni, ale także w kontekście człowieka, jego historii i stykających się z nim postaci.

Książka zawiera sporo krótkich, acz niewątpliwie interesujących z punktu widzenia czytelnika opisów przebytej przez Chmielowskiego artystycznej drogi, odnajdowania własnego stylu, jak też i historii jego kontaktów z najwybitniejszymi przedstawicielami epoki. W tym jednak miejscu brakuje w niej jednego, mianowicie fotokopii części jego obrazów. Byłoby to szczególnie wskazane w miejscach, gdzie autor stara się słowami opisywać jego styl. Niestety, słowa nigdy nie będą w stanie w pełni oddać sztuki, a tym bardziej malarstwa. Niemniej jednak, należy zdać sobie sprawę, iż zamieszczenie nawet kilku zdjęć mogłoby sprawić, iż cena książki znacznie by wzrosła.

Autorowi należą się słowa uznania także za wspomnienie pewnych pozornie nic nieznaczących epizodów z życiorysu Chmielowskiego, jak chociażby przykłady radzenia sobie z protezą, czy też okoliczności jej utraty. Takie właśnie wydarzenia, powierzchownie nieistotne, umożliwiają poznanie cech charakteru i osobowości jakimi obdarzony był brat Albert.

W tym jednak miejscu wypada również wytknąć książce pewną wadę, którą niewątpliwie jest zbyt krótkie i ogólnikowe opisanie udziału Świętego w powstaniu styczniowym. Jest to naturalnie ogromnie ważny epizod z jego życia, zatem wydaje, iż w biografii autorstwa Rafała Siwca potraktowany został zbyt ogólnikowo.

Na koniec drobna uwaga w kwestii technicznej. To co zaskakuje w tak dobrej i szczegółowej publikacji, to cena. Jest ona doprawdy niezwykle korzystna, ciężko bowiem na polskim rynku wydawniczym o porządne, dokładne i wartościowe pozycje historyczne wydane przy tym starannie i w dobrej jakości, w cenie około 25 zł. Ta książka zaś wszystkie powyższe kryteria spełnia, a co za tym idzie niemal każdy jest w stanie pozwolić sobie na jej zakup.

Co więcej, jest to pozycja dla każdego, ponieważ stanowi ona nie tylko biografię malarza i powstańca, nie tylko żywot świętego i życiorys patrioty, lecz także jest znakomitym pretekstem i zaczątkiem dla rozważań o sztuce, o humanizmie, duchowości. Każdy czytelnik tej pracy, jeśli tylko zechce, może wynieść z niej bardzo dużo informacji z wielu różnych dziedzin. Książkę Rafała Siwca mogę zatem z czystym sumieniem polecić każdemu, w szczególności zaś osobom interesującym się historią Polski XIX wieku.

Plus minus:
Na plus:
+ świetny styl
+ nowe spojrzenie na opisywaną postać
+ dokładność relacji
+ prezentacja wielu płaszczyzn opisywanej postaci
+ korygowanie utartych powszechnie błędów
Na minus:
- mała ilość przypisów, umieszczenie ich na końcu książki
- zbyt ogólne omówienie epizodu powstańczego
- brak ilustracji przedstawiających twórczość brata Alberta

Tytuł: Święty Brat Albert
Autor: Rafał Siwiec
Wydawnictwo: Petrus
Rok wydania: 2012
Liczba stron: 244
Oprawa: miękka
ISBN/EAN: 978-83-7720-125-1
Cena: 24,90 zł
Ocena recenzenta: 9/10