Relacja z seminarium „Żydzi i Polacy w okresie walk o niepodległość 1914-1920” |
Fotografia z kolekcji G. Russa. Materiały promocyjne
10 września 2014 roku w Polin - Muzeum Historii Żydów Polskich odbyło się międzynarodowe seminarium w formie konferencji poświęcone dziejom Żydów na ziemiach polskich w trakcie I wojny światowej, gdzie podjęto problematykę m.in.: sytuacji ludności cywilnej, udziału Żydów w formacjach wojskowych i późniejszych losów weteranów, a także działalności artystów i fotografów pochodzenia żydowskiego, których prace dokumentują wydarzenia wojenne. Seminarium było elementem programu towarzyszącego wystawie „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”.
W trakcie obrad poruszona została również kwestia stosunku żydowskich ugrupowań politycznych do niepodległości Polski oraz wpływu mitu legionowego na ich działalność. W seminarium wzięli udział historycy i historycy sztuki z polskich instytucji naukowych oraz z Uniwersytetu w Hajfie.
Konferencję otworzyli prof. Dariusz Stoła i dr Hanna Węgrzynek z Muzeum Historii Żydów Polskich (dalej MHŻP). Pierwsza sesja poświęcona została I wojnie światowej i Legionom w świadomości Żydów. Swoje referaty wygłosili kolejno: dr hab. Jolanta Żyndul z Uniwersytetu Poczdamskiego (referat pt. Simon Dubnow i historia Żydów w czasie I wojny światowej), dr Marcos Silber reprezentujący Uniwersytet Hajfy (Transfer of the motif of the „legions„ and ”revolt” from the Polish culture to the Zionist thought) i dr August Grabski z Żydowskiego Instytutu Historycznego im. E. Ringelbluma (dalej ŻIH), który wygłosił referat pod tytułem Polska i żydowska lewica wobec odzyskania niepodległości Polski.
Drugi panel zatytułowany Sztuka na usługach historii rozpoczął się referatem dr Artura Tanikowskiego (MHŻP), który poświęcono żydowskim artystom legionowym. Referent zwrócił uwagę na dosyć dużą ilość Żydów walczących w armiach zaborczych na frontach Wielkiej Wojny (co w latach II Rzeczypospolitej było mało znane). Wspomniał ponadto o roli portretów jako narzędziu utrwalania wydarzeń oraz propagandzie, a także o tym, że żydowscy portreciści i malarze byli przeważnie wojskowymi. Drugie wystąpienie poświęcono znanym fotografom – Wilhelmowi i Gustawowi Russom. Ewa Witkowska przedstawiła proces wykonywania i technologię ówczesnych zdjęć, m.in. długość czasu naświetlania, materiały do tworzenia zdjęć (w tym przypadku szklane płytki) oraz opowiedziała o roli fotografii pod względem artystycznym i historycznym. Jak się okazuje fotografowano nie tylko pejzaże, ale również i aktualne wydarzenia, w tym uczestniczących w nich ludzi, głównie Żydów. Ostatnim referentem na tym panelu był dr Piotr Szlanta z Uniwersytetu Warszawskiego, który w referacie pt. Doświadczenia wojenne Żydów galicyjskich opowiedział o poparciu starozakonnych dla Austro-Węgier w pierwszych dniach konfliktu zbrojnego oraz ich walce w armii wielonarodowej. Co ciekawe, wspomniana armia podzielona była nie pod kątem narodowym, a religijnym. Prelegent opowiedział ponadto o exodusach Żydów z Przemyśla, Lwowa i Krakowa w związku z przemarszem wojsk rosyjskich oraz prześladowaniach ludności żydowskiej pod panowaniem Rosjan. Na koniec, jako ciekawostkę przedstawiono żydowską sztukę cmentarną w przypadku pochówków wojennych.
Trzecia i ostatnia część konferencji poświęcona była trudnemu tematowi, jakim były problemy społeczne w czasie I wojny światowej. Na początku relacjom polsko-żydowskim przyjrzał się prof. Konrad Zieliński z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, który rozpoczął od przytoczenia ważnych faktów: nie można mówić o jednej wspólnocie żydowskiej na ziemiach polskich w okresie I wojny światowej (Żydzi różnili się stopniem asymilacji, kulturą, majętnością i stosunkiem do chrześcijan), dodatkowo byli oni prześladowani w Rosji, a zadaniem władz zaborcy było także ich skłócenie w ludnością polską. Prelegent opowiedział o współpracy starozakonnych z niemieckimi władzami okupacyjnymi, publicystyce obozu Endecji wobec Żydów w kontekście polskiej sprawy narodowej oraz o stosunku do Żydów zasymilowanych w kulturze rosyjskiej (litwaków) i żydowskich sympatykach bolszewizmu. Następne wystąpienie poświęcone zostało społeczności żydowskiej w Przemyślu. Prof. Wacław Wierzbieniec z Uniwersytetu Rzeszowskiego zaznaczył, że wojna położyła kres dotychczasowej organizacji gminy żydowskiej. Żydzi byli ponadto spychani przez wojska nieprzyjaciela do roli obywateli drugiej kategorii. Naśmiewano się z nich, kazano obchodzić szabas w niedzielę, a nawet urządzano pogromy. Rabinat zmuszony został nawet do zniesienia obowiązku zachowania koszerności potraw. Prelegent wspomniał o pogorszeniu się pozycji Żydów pod koniec rosyjskiej okupacji Przemyśla, a także o pozycji Żydów podczas rozpadu Austro-Węgier i pojawieniu się pierwszych oznak konfliktu polsko-ukraińskiego. Na koniec konferencji dr Marek Gałęzowski z Instytutu Pamięci Narodowej wygłosił referat o losach żydowskich legionistów po zakończeniu walk o niepodległość Polski, w tym walkach w trzecim powstaniu śląskim, o Lwów i w wojnie polsko-bolszewickiej. Wielu z nich przeszło następnie do środowiska naukowego, politycznego (z reguły identyfikowano się ze środowiskiem Piłsudskiego). Prelegent opowiedział również o działalności kombatanckiej i uprzywilejowaniu legionistów w II Rzeczypospolitej.
Po każdym panelu miała miejsce dyskusja, która szczególnie zażarta była po ostatnich wystąpieniach. Poziom merytoryczny referatów był bardzo wysoki, a zawdzięczać to można było wieloma ciekawymi prezentacjami. Pokazano między innymi obrazy i zdjęcia wykonane przez artystów żydowskich w czasie wojny, które dziś mają olbrzymią wartość.
W przerwie pomiędzy panelami uczestnicy seminarium zobaczyli także wystawę pod tytułem „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”, która jest otwarta w Muzeum Historii Żydów Polskich do 3 października. Jej kurator i redaktor naukowy, Artur Tanikowski pokazał wiele ciekawostek na temat jej przygotowania i zbiorów. W narrację wpleciono również losy, dzieła i archiwalia odnoszące się do polskich Żydów walczących na innych niż legionowy frontach.
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Wystawa „Żyd, Polak, Legionista 1914-1920”. Fot. Grzegorz Michalak
Te artykuły również mogą Cię zainteresować:
Znajdujące się w portalu artykuły nie zawsze prezentują opinie zgodne ze stanowiskiem całej redakcji. Zachęcamy do dyskusji nad treścią przeczytanych artykułów, by to zrobić wystarczy podać swój nick i wysłać komentarz. O naszych artykułach możesz także porozmawiać na naszym forum. Możesz także napisać własny artykuł i wysłać go na adres naszej redakcji.
