Polacy ratujący Żydów: Rodzina Wołosiańskich

Sława Skolska i Izydor Wołosiański spotkali się w Drohobyczu podczas okupacji niemieckiej. Izydor był wówczas kierownikiem warsztatów mechanicznych. W tym samym miejscu pracowało wielu Żydów, z którymi Izydor był zaprzyjaźniony.

Jarosława Wołosiańska i Stella

W 1941 r. Izydor i Sława doraźnie pomagali swoim żydowskim przyjaciołom. Jednak już rok później okazało się, że dorywcza pomoc nie jest wystarczająca. Izydor, wraz z żydowską rodziną Stocków, przygotował kryjówkę w piwnicy domu przy ul. Szaszkiewicza 9. Wilhelm Stock był stolarzem, a Izydor – „złotą rączką”. Razem zdołali wybudować stosunkowo wygodne schronienie, w którym był dostęp do gazu i bieżącej wody oraz toaleta. Do piwnicy wiodły drzwi ukryte w podłodze kuchni, które mogły być otwierane jedynie od wewnątrz.

Pierwszymi osobami, które ukryły się w piwnicy, były dwie córeczki Stocków: 9-letnia Stella i 6-letnia Mitka, razem z ich nianią, Salą. Stopniowo kolejne osoby dołączały do ukrywających się. Gdy Izydor i Sława brali ślub w styczniu 1943, w piwnicy przebywało już 14 osób. Jako małżeństwo Wołosiańscy wprowadzili się do mieszkania znajdującego się bezpośrednio nad piwnicą. Na pierwszym piętrze tego domu mieszkał Niemiec. Z jednej strony stanowiło to dodatkowe ryzyko, zmuszające do zachowania szczególnej ostrożności, z drugiej zaś – chroniło w pewnym stopniu cały dom i jego mieszkańców przed podejrzeniami i rewizjami.

Większość ukrywających się zeszła do piwnicy w czerwcu 1943 roku, czyli w czasie likwidacji drohobyckiego getta. W ostatnim okresie istnienia kryjówki piwnica była bardzo zatłoczona: ludzie leżeli na dwóch poziomach, a wyprostowanie się było możliwe wyłącznie w jednym z rogów pomieszczenia. W sumie w piwnicy Wołosiańskich ukrywało się 39 osób. Ukrywający się musieli zachowywać się ostrożnie i cicho. Między innymi korzystanie z toalety było możliwe tylko dwa razy dziennie, w określonych godzinach. W tym samym czasie piętro wyżej Sława prała lub zmywała, tak by nie było słychać płynącej rurami wody.

W sierpniu 1943 roku Sława urodziła pierwszą córkę, Anię. W ciągu dnia, gdy Izydor pracował, Sława spędzała czas na zdobywaniu jedzenia dla ukrywających się. Chodziła po całym mieście, kupując żywność w różnych miejscach i chowając ją do wózka Ani. Wszyscy, którzy znaleźli schronienie w piwnicy, oddawali oszczędności na zakup pożywienia dla całej grupy.

Było kilka momentów, kiedy kryjówka była bliska odkrycia przez Niemców. Przy okazji jednej z takich sytuacji, tuż przed narodzinami Ani, ukrywający się powiedzieli Wołosiańskim, że powinni ich zostawić i uciekać. Ale Izydor nie chciał o tym nawet słyszeć: „Nigdzie nie pójdziecie. Zginie 39 osób, to zginą jeszcze 3, a ja was postanowiłem uratować i zrobię to”. W ten sposób pozostali razem aż do wyzwolenia w sierpniu 1944 roku. Wszyscy przeżyli. W pierwsze urodziny Ani, 4 sierpnia 1944, ukrywający się opuścili piwnicę Wołosiańskich. Ci, którzy przebywali tam od początku do końca, spędzili w niej 22 miesiące.

Izydor i Sława osiedlili się w 1946 roku we Wrocławiu. Ocaleni rozjechali się po świecie – żyli w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Australii i Izraelu. Dzięki staraniom uratowanej Tovy Stock Wołosiańscy zostali odznaczeni mealem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata już w 1967 roku. Nie mogli wtedy jednak pojechać do Izraela, bo wybuchła wojna sześciodniowa. Ponieważ zerwane zostały wówczas stosunki dyplomatyczne między Polską a Izraelem, Izydor nie mógł odwiedzić swoich przyjaciół. Zmarł w 1971 roku.

W kwietniu 1984 Sława po raz pierwszy była w Izraelu. Ocaleni witali ją na lotnisku. Od tego czasu gościli ją wiele razy. Odeszła w grudniu 2006 roku we Wrocławiu.

Bibliografia

Paulina Poznańska, Wiktoria Miller, Obojętność boli. Scenariusze edukacyjne o Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata, Wrocław 2010.

Link do historii pomocy na portalu „Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie Pamięci”:
http://www.sprawiedliwi.org.pl/pl/family/168,rodzina-wolosianskich/

Powyższy artykuł pochodzi z zasobów projektu „Polscy Sprawiedliwi – Przywracanie Pamięci”, prowadzonego przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Tekst i ikonografia zostały udostępnione redakcji portalu Historia.org.pl za zgodą Muzeum.