Życie i twórczość Alexandreʼa Dumasa

„Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego!„ – to bodajże jedno z najpopularniejszych haseł, na które niemal każda osoba natknęła się w pewnym momencie swojego życia. Trzej muszkieterowie od dawna fascynują, inspirują. Swego czasu byli też stałym elementem zabaw chłopców na szkolnym boisku. Po zaciętej kłótni, który z nich ma być Atosem, Portosem, Aramisem, a który dostąpi zaszczytu odgrywania roli d’Artagnana, można było zacząć walkę na ”płaszcz i szpadę” ze śmiertelnymi wrogami z drugiego osiedla. Rozpocznijmy więc przygodę, a żeby to zrobić, cofnijmy się do jej źródła. Poznajmy ojca słynnej trójki muszkieterów – Alexandreʼa Dumasa.

Alexandre Dumas

Życiorys

Dumas Davy de la Pailleterie, później znany jako Alexandre Dumas, urodził się w 1802 r. w Villers-Cotterêts (Pikardia) we Francji. Jego matka, Marie-Louise Élisabeth Labouret, była córką karczmarza, ojciec zaś – Thomas-Alexandre Dumas – urodzony we francuskiej kolonii Saint-Domingue (obecnie Haiti), był potomkiem francuskiego szlachcica oraz niewolnicy o pochodzeniu afrokaraibskim.

Ojciec Alexandreʼa Dumasa zmarł na raka w 1806 r., pozostawiając swoją rodzinę w ubóstwie. Mając na wyżywieniu dwójkę dzieci, matka pisarza nie była w stanie zapewnić odpowiedniego poziomu edukacji dla swego syna, jednak Alexandre czytał wszystko, co tylko mógł. Sam nauczył się języka hiszpańskiego. Wyobraźnię chłopca dodatkowo pobudzały opowieści matki o odwadze Thomasa-Alexandre’a podczas kampanii rewolucyjnych.

W 1822 r. po przywróceniu monarchii we Francji, 20-letni wówczas Alexandre Dumas przeniósł się do Paryża, gdzie objął stanowisko w sekretariacie księcia orleańskiego Ludwika Filipa (który 9 sierpnia 1830 r. został królem Francji jako Ludwik Filip I). W tym właśnie miejscu rozpoczął swoją karierę pisarską, tworząc artykuły do magazynów i sztuki teatralne. Jego pierwsza sztuka Henri III et sa cour (1829) spotkała się z bardzo dobrym przyjęciem, podobnie jak kolejna – Christine (1830). Uzyskane dochody były na tyle wysokie, iż pozwoliły Alexandreʼowi na pisanie w pełnym wymiarze godzin.

Dumasa przyciągało ekstrawaganckie, dworskie życie, w związku z czym często wydawał więcej niż wynosiły jego przychody. Pieniądze przepuszczał na wystawne życie i kobiety (szacuje się, że miał ok. 40 kochanek). Okazało się jednak, że posiadał niemały talent do interesów. Założył studio produkcyjne, które we współpracy z innymi pisarzami wydało setki opowiadań. Od 1839 do 1841 r. z pomocą kilku przyjaciół stworzył ośmiotomową kolekcję esejów znanych przestępców i przestępstw z historii Europy.

Alexandre Dumas tworzył w wielu różnych gatunkach i w swoim życiu opublikował w sumie 100 tys. stron. W twórczości wykorzystywał własne doświadczenie, pisząc np. książki podróżnicze. W 1859 r. przeniósł się do Rosji, gdzie język francuski był poniekąd drugim językiem urzędowym wśród elit, co sprawiało, że jego utwory były bardzo popularne. W 1861 r. przeprowadził się do Włoch, gdzie aktywnie uczestniczył w ruchu na rzecz zjednoczenia kraju. Założył i prowadził gazetę „Indipendente”. W 1864 r. powrócił do Paryża. Zmarł w 1870 r.

 Dorobek literacki

Tuż po napisaniu kilku odnoszących sukcesy sztuk teatralnych, Alexandre Dumas zaczął tworzyć powieści dla prasy, publikowane w odcinkach. One to przyniosły pisarzowi największą sławę. Pierwsze skojarzenia, jakie przywodzi na myśl twórczość autora, to: przygoda, spisek, podstęp, zemsta, pojedynek, romans. Jego powieści przygodowe opierają się na wątkach z historii, przede wszystkim Francji.

Poniżej prezentuję spis wybranych dzieł Alexandreʼa Dumasa, które mogą być znane polskojęzycznym odbiorcom, z zachowaniem porządku chronologicznego:

• Napoleon Bonaparte (Napoléon Bonaparte lub Trente ans de l’Histoire de France, 1831) – biografia Napoleona Bonaparte.
• Kapitan Paul (Le Capitaine Paul, 1838) – pierwsza powieść autora.
• Ascanio (Ascanio, 1843) – powieść z gatunku „płaszcza i szpady”, opisująca dzieje artysty i awanturnika Benvenuta Celliniego.
• Historia dziadka do orzechów (Histoire d’un casse-noisette, 1844) – przeróbka utworu E.T.A. Hoffmanna.
• Trzej muszkieterowie (Les Trois Mousquetaires, 1844) – najsłynniejsza powieść z gatunku „płaszcza i szpady”, stanowiąca pierwszą część trylogii o osławionych muszkieterach.

Pierwsze polskie wydanie ukazało się już w roku 1846. Powieść dostępna za darmo na portalu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl).

• Kawaler de Maison-Rouge (Le Chevalier de Maison-Rouge, 1845) – powieść z cyklu Pamiętniki lekarza.
• Królowa Margot (La Reine Margot, 1845) – powieść łącząca w sobie wątki romantyczne i historyczne. Kanwą historii jest słynna rzeź hugenotów w noc św. Bartłomieja.
• W dwadzieścia lat później (Vingt ans après, 1845) – kontynuacja powieści o słynnych muszkieterach.
• Hrabia Monte Christo (Le Comte de Monte-Cristo, 1845–1846) – powieść uważana za najwybitniejsze dzieło pisarza. Jest to historia niesłusznie oskarżonego i skazanego na więzienie marynarza. Motywem przewodnim utworu jest zemsta. Powieść dostępna za darmo na portalu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl).
• Dwie Diany (Les Deux Diane, 1846) – powieść historyczno-przygodowa, w której główni bohaterowie są autentycznymi postaciami historycznymi, wplecionymi w całkowicie zmyśloną przez autora fabułę.
• Józef Balsamo (Mémoires d’un médecin: Joseph Balsamo, 1846–1848) – pierwsza z powieści z cyklu Pamiętniki lekarza.
• Wicehrabia de Bragelonne (Le Vicomte de Bragelonne, 1847) – ostatnia część trylogii o trójce muszkieterów.
• Czarny tulipan (La Tulipe noire, 1850) – powieść zaliczana do literatury dziecięcej.
• Anioł Pitou (Ange Pitou, 1853) – akcja tej powieści rozgrywa się tuż przed wybuchem i w pierwszych dniach rewolucji francuskiej. Zaliczana do cyklu Pamiętniki lekarza.
• Hrabina de Charny (La Comtesse de Charny, 1853–1855) – powieść z cyklu Pamiętniki lekarza.
• Wilczyce (Les louves de Machecoul, 1859) – powieść z czasów wojen wandejskich1 .
• Madame Lafarge (1866) – biografia Marii Lafarge, oskarżonej o otrucie męża. Zagadka kryminalna nigdy nie została do końca wyjaśniona.
• Kawaler de Sainte-Hermine (Le Chevalier de Sainte-Hermine, 1869) – nieukończona powieść, odnaleziona i po raz pierwszy wydana po ponad stu latach.

 Dumas na ekranie

Powieści Alexandreʼa Dumasa po dzień dzisiejszy stanowią inspirację dla twórców filmowych. Najwięcej ekranizacji doczekali się Trzej muszkieterowie – nakręcono co najmniej 10 filmów pełnometrażowych o tym tytule, z czego pierwszy już w roku 1922. Powieść ta doczekała się również innych adaptacji, takich jaki miniseriale czy wersje animowane. Wątek muszkieterów został wpleciony nawet w bajkę Disneya zatytułowaną Mickey, Donald, Goofy: Trzej muszkieterowie.

Drugie miejsce pod względem ilości adaptacji filmowych bezspornie zajmuje Hrabia Monte Christo. W jednej z nich główną rolę odegrał słynny Richard Chamberlain, a w czteroodcinkowym miniserialu – Gérard Depardieu. Wiele nagród zdobyła adaptacja powieści Królowa Margot z 1994 r., w której zagrał Vincent Perez. Słynne są również filmy nakręcone na podstawie Wicehrabi de Bragelonne, zatytułowane Człowiek w żelaznej masce. W jednym z nich rolę Ludwika XIV odegrał Richard Chamberlain, w innym zaś Leonardo DiCaprio.

Wybrane cytaty z dzieł Dumasa

„Zmarli przyjaciele nie spoczywają w ziemi, ale żyją w naszych sercach; tak Bóg chciał, abyśmy nigdy nie byli sami”

Hrabia Monte Christo, 1845–1846

„[...] albowiem niepewność jest najstraszliwszą ze wszystkich tortur”

Hrabia Monte Christo, 1845–1846

„Milczenie jest ostatnią radością nieszczęśliwych”

Trzej muszkieterowie, 1844

„Jeden za wszystkich, wszyscy za jednego”

Trzej muszkieterowie, 1844

„Masz krew na sukni. – Nieważne. Bylebym miała uśmiech na ustach”

Królowa Margot, 1845

„Gniewać się na kobiety! Co za upokorzenie! Zwłaszcza gdy owe kobiety mogą się zemścić śmiechem”

Wicehrabia de Bragelonne, 1847

 Bibliografia:

1.  Dumas A., Królowa Margot, Warszawa 2007.
2. Dumas A., Wicehrabia de Bragelonne, Warszawa 1990.

Strony internetowe:

1. Dumas A., Hrabia Monte Christo, Wolne Lektury, http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/hrabia-monte-christo (dostęp 10.09.2016).
2. Dumas A., Trzej muszkieterowie, Wolne Lektury, http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/aleksander-dumas-trzej-muszkieterowie (dostęp 10.09.2016).
3. The Alexandre Dumas Society, http://www.dumaspere.com/pages/english/sommaire.html (dostęp 10.09.2016).

^{Redakcja merytoryczna: Iwona Górnicka
Korekta: Edyta Chrzanowska}

1. Wojna w Wandei – powstanie w regionie Vendée we Francji w czasie rewolucji francuskiej. [↩]