„Porwanie Edgarda Mortary. Skandal, który pogrążył Państwo Kościelne” – D.I. Kertzer – recenzja

Czy jedna decyzja inkwizytora wydana w 1858 r. mogła zachwiać niepodzielnym panowaniem Ojca Świętego nad Państwem Kościelnym? Co mały, niespełna sześcioletni Żyd mógł mieć wspólnego z najważniejszymi osobami swojej epoki? Jak tragedia jednej bolońskiej rodziny stała się zalążkiem Risorgimento?

David I. Kertzer, znany amerykański antropolog i historyk, specjalizujący się w dziejach Watykanu i Włoch, sięgnął po kolejny fascynujący epizod w historii tych dwóch państw. Jego poprzednia książka, Papież i Mussolini, została uhonorowana wieloma nagrodami, w tym Nagrodą Pulitzera. Także anglojęzyczne wydanie historii rodziny Mortarów spotkało się z bardzo dobrym przyjęciem i znalazło się w finale Amerykańskiej Nagrody Książkowej.

Edgard Mortara miał sześć lat, gdy wieczorem 26 czerwca 1858 r. do drzwi jego rodzinnego domu załomotali żandarmi wysłani przez bolońskiego inkwizytora. Powołując się na rzekomy chrzest, jakiego Edgardowi udzieliła była służąca Mortarów ponad pięć lat wcześniej, zażądano oddania chłopca. Zgodnie z prawem Państwa Kościelnego miał dorastać pod okiem chrześcijan i odnaleźć łaskę zbawienia przez Jezusa Chrystusa. Choć przez dziesięciolecia dochodziło do podobnych praktyk wobec osób, które rzekomo miały być ochrzczone, nikt nie przypuszczał, że właśnie ten przypadek da impuls do zmian sięgających dalej niż zmiana okrutnego prawa.

Kertzer opisuje skandal, którym przez kilka lat żyła prasa po obu stronach Atlantyku. W sprawie rodziny Mortarów zabierały głos lokalne organizacje żydowskie, ale również ambasadorowie, politycy i członkowie możnych rodów. Naciski wywierane na Watykan były tak duże, że wydawało się jakby mały Edgard był kimś więcej niż synem drobnego kupca. Jednak mimo takiego zaangażowania świata, upadku Państwa Kościelnego oraz procesu bolońskiego inkwizytora Momolo, Mortara nigdy nie odzyskał syna. Co więcej, jego gorycz znalazła ujście w zmianie zachowania całej rodziny, wewnętrznych konfliktach i niewyjaśnionym zgonie służącej, który znalazł swój finał przed sądem.

Zdecydowanym plusem recenzowanej pozycji jest przedstawienie dziewiętnastowiecznego sporu w sposób interesujący dla czytelnika z XXI w. Momentami całą awanturę śledzi się jak kolejny odcinek afery polityczno-celebryckiej. Krótkie rozdziały, które nie tylko nie przynoszą wyjaśnień, ale wręcz pozostawiają czytającego z jeszcze większą niewiadomą. Dzięki temu hasło: „jeszcze tylko jeden rozdział” przeciąga się do kilku godzin. Kertzer doskonale umie utrzymać zainteresowanie, a do tego dysponuje dogłębną znajomością przedmiotu narracji.

Niezbyt za to rozumiem Wydawnictwo Czarne, które uznało za stosowne uzupełnić oryginalny tytuł podtytułem Skandal, który pogrążył Państwo Kościelne. Być może chodziło o naprowadzenie czytelnika na tematykę poruszaną przez książkę, ale równie dobrze może to być swoisty clickbait, który ma zapewnić dobrą sprzedaż.

Niemniej jednak autor w genialny sposób zrelacjonował dziewiętnastowieczny spór o to, czy uczynienie nad rzekomo umierającym niemowlęciem znaku krzyża oraz pokropienie go wodą przez wątpliwej erudycji i biegłości w wierze służącą jest wystarczającym czynnikiem do uznania dziecka za chrześcijanina. Do tego dochodzi cała dyskusja o wolności dziecka i jego prawie do wychowywania się w środowisku zapewniającym mu odpowiednie warunki do umacniania wiary i wiedzy.

Historia Mortarów i jej wkład w wywołanie powszechnej niechęci do Państwa Kościelnego oraz świeckiej władzy papieża jest niezmiernie frapująca. Tym bardziej cieszy fakt, że książka Kertzera ukazała się w języku polskim. Polecam!

Plus minus:

Na plus:

+ świetny sposób na zainteresowanie czytelnika

+ rozterki z XIX w. przedstawione jak współczesne afery polityczno-celebryckie

+ nieznany rozdział historii Państwa Kościelnego

Na minus:

- czy konieczny jest sensacyjny podtytuł?

Tytuł: Porwanie Edgarda Mortary. Skandal, który pogrążył Państwo Kościelne

Tytuł oryginalny: The Kidnapping of Edgardo Mortara

Autor: David I. Kertzer

Tłumaczenie (z jęz. angielskiego): Jan Dzierzgowski

Wydawca: Wydawnictwo Czarne

Rok wydania: 2018

ISBN: 978-83-8049-672-9

Liczba stron: 408

Okładka: twarda

Cena: 44,90 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Marcin Tunak}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}