Jak i gdzie ginęli lub z jakiego powodu umierali polscy władcy?

Większość polskich władców umarła z powodów naturalnych, ale byli wśród nich także tacy, których śmierć była związana z dramatycznymi okolicznościami. Toteż spośród polskich książąt i królów są tacy, którzy zginęli na skutek działania trucizny, z ręki wysłanych zabójców, czy też z bronią w ręku w trakcie boju. Byli także władcy umierający z powodu spożycia napoju miłosnego, podpalenia iskrą od kominka lub z racji zbyt gwałtownej jazdy konnej. 

Pierwsi Piastowie i przyczyny ich śmierci

Bolesław Chrobry, fragment z dzieła „Wizerunki książąt i królów polskich” Ksawerego Pillatiego

Pierwszy polski władca, Mieszko I zmarł w 992 r. Nie zachowały się żadne przekazy, by sądzić, że jego śmierć nastąpiła z innych przyczyn niż naturalne. Niemiecki kronikarz Thietmar zanotował, że władca zmarł w sędziwym wieku na skutek mogącej go gorączki. Jego syn, a pierwszy polski król, Bolesław Chrobry również najpewniej zmarł z przyczyn naturalnych i to niedługo po swojej koronacji w 1025 r. Kolejny władca, którym był Mieszko II zmarł nagle w 1034 r. Nie wiemy jednak z jakich powodów. Także naturalnie zmarł Kazimierz I Odnowiciel w 1058 r. Z kolei Bolesław Śmiały po zamordowaniu oskarżonego o zdradę biskupa Stanisława musiał uciekać z kraju. Schronienie znalazł na Węgrzech, gdzie umarł. Według niektórych badaczy przyczyną jego zgonu mogło być otrucie, ale teza ta ma wątpliwą wiarygodność. Władysław Herman w 1102 r. zmarł z powodów naturalnych. Bolesław Krzywousty, który dokonał podziału państwa między synów, zmarł prawdopodobnie w Sochaczewie w 1138 r. Nie są znane okoliczności jego śmierci, a przez to musiały mieć naturalne przyczyny.

Okres rozbicia dzielnicowego. Jak umierali władcy dzielnicowi?

Kazimierz Sprawiedliwy, fragment z dzieła „Wizerunki książąt i królów polskich” Ksawerego Pillatiego

Władysław II Wygnaniec po śmierci Krzywoustego został księciem seniorem. Jednak z powodu zatargu z braćmi musiał uciekać do Niemiec, gdzie zmarł 30 maja 1159 r. w Altenburgu. Nie znamy jednak okoliczności jego śmierci. Bezpośrednie przyczyny śmierci kolejnych dwóch władców Polski też nie są znane. Stąd najpewniej nastąpiły w sposób naturalny, gdyż w innym wypadku zachowałyby się jakieś relacje o zabójstwie księcia lub jakimś gwałtownym wypadku. Bolesław IV Kędzierzawy zmarł 5 stycznia 1173 r., a Mieszko III zmarł 13 lub 14 marca 1202 r. w Kaliszu.

Natomiast śmierć Kazimierza II Sprawiedliwego owiana jest nierozwiązaną tajemnicą. Władca zmarł 5 maja 1194 r. w Krakowie, podczas uczty. Miał wówczas 56 lat, co jak na tamte czasy było słusznym wiekiem. Kronikarz Wincenty Kadłubek podał, że władca zmarł z kubkiem w ręku. Nie przesądza jednak czy było to zrządzenie losu, czy też w napoju była trucizna. Podobną wersję zdarzenia przedstawił Jan Długosz. W swojej kronice podał, że Kazimierz po wypiciu zawartości pucharu zemdlał, a następnie po kilku godzinach zmarł. Długosz zapisał, że niektórzy uczestnicy biesiady twierdzili, że władcę miał zabić napój miłosny, jaki specjalnie dla niego przygotowała jedna z krakowskich kobiet, która zakochana była w księciu. Jak było naprawdę po tylu wiekach nie sposób ustalić.

Leszek Biały, fragment z dzieła „Wizerunki książąt i królów polskich” Ksawerego Pillatiego

Kolejny władca zmarł już z całą pewnością w tragicznych okolicznościach. 24 listopada 1227 r. w Gąsawie został zorganizowany zjazd książąt. Wzięli w nim udział Leszek Biały, Władysław Odonic, Henryk Brodaty i Konrad Mazowiecki. Na miejsce nie przebył Władysław Laskonogi. Gdy książęta przebywali w łaźni napadli na nich siepacze wysłani przez Świętopełka, który najprawdopodobniej był w zmowie z Odonicem. Henryk uratował się z ledwością dzięki poświęceniu jednego ze swoich rycerzy. Natomiast Leszkowi Białemu udało się uciec z łaźni i konno uciekał z Gąsawy. Jednakże pościg był szybszy. Książkę został dogoniony we wsi Marcinkowo i tam zamordowany.

Czytaj także → Zbrodnia w Gąsawie. Mord, który wstrząsnął piastowską Polską

Także gwałtowna śmierć spotkała Władysława Laskonogiego. Został zamordowany 3 listopada 1231 r. w Środzie Śląskiej. Zgodnie z jednym z przekazów, liczącego wówczas ponad 65 lat księcia, zabiła niemiecka dziewczyna, którą Laskonogi próbował zgwałcić. O powodach śmierci Konrada Mazowieckiego z 31 sierpnia 1247 r. nie mamy żadnych szczegółów. Podobnie brak jest danych o okoliczności śmierci Bolesława V Wstydliwego oraz Leszka Czarnego.

Najprawdopodobniej otruty został Henryk IV Prawy, który zmarł 23 czerwca 1290 r. O ile w przypadku Kazimierza Sprawiedliwego otrucie jest tylko niepotwierdzoną hipotezą, to w przypadku Henryka poszlak wskazujących na morderstwo jest dużo więcej. O otruciu znalazły się informacje zarówno w polskich, styryjskich jak i w czeskich kronikach. Sporne są jednak szczegóły samego otrucia. Ottokar styryjski przedstawia najbardziej pełną historię tej sprawy, ale należy do niej podchodzić z olbrzymią rezerwą. Niemniej zgodnie z nią Henryk miał być podtruwany przez jednego z lekarzy, który był krewnym zaufanego księcia, który dopuścił się defraudacji powierzonych mu środków. By uniknąć kary chciał śmierci swojego pana. Otrutego Henryka miał cudem uratować inny lekarz, ale morderca nie został ustalony. Toteż następnym razem zatruł nóż księcia do chleba, gdy ten się nim zranił zginął na skutek działania trucizny.

Śmierć Przemysła II w Rogoźnie, Jan Matejko

Podobnie jak Leszek Biały także Przemysł II został zamordowany przez wysłanych zabójców. Stało się to 8 lutego 1296 r. Do miejsca śmierci król wyruszył 3 lutego z Pyzdr. W Rogoźnie chciał się zabawić biorąc udział w zapustach, które odbywały się dzień przed Środą Popielcową. Należy przypuszczać, że zabawa była huczna i trwała do późna. Zabójcy do ataku przystąpili wczesnym rankiem w Środę Popielcową. Rycerstwo zostało zaskoczone, a więc broniło się w chaotycznych okolicznościach. Zamachowcom udało się po zażartej walce zranić Przemysła, a następnie wsadzić go na koń i uciec. Jednak rana okazała się zbyt poważna i Przemysł nie był w stanie utrzymać się na koniu. To znacząco spowalniało porywczy, dlatego dobili króla i pozostawili go na drodze w Siernikach, około 6 kilometrów od Rogoźna. Sprawcami tego czynu byli najprawdopodobniej Brandenburczycy.

Czytaj także → Przemysł II i zbrodnia bez kary. Kto w Rogoźnie zamordował polskiego króla?

Wacław II zmarł 21 czerwca 1305 r. po długiej chorobie. Była to najpewniej gruźlica. Jego następcą został Wacław III, który został zamordowany w trakcie wyprawy do Polski z rodzinnych Czech. Zabito go 4 sierpnia 1306 r. w Ołomuńcu. Prawdopodobnie dokonali tego czescy możnowładcy niezadowoleni z rządów Przemyślidów. Tym samym Wacław III jest jedynym królem Polski, który nigdy w niej nie był.

Jak umierali ostatni Piastowie?

Kazimierz Wielki, fragment z dzieła „Wizerunki książąt i królów polskich” Ksawerego Pillatiego

W 1320 r. królem odrodzonej Polski został Władysław Łokietek. Zmarł w sposób naturalny 2 marca 1333 r. w Krakowie. Miał wówczas ponad 70 lat, a zatem dożył według średniowiecznych standardów naprawdę sędziwego wieku. Jego syn Kazimierz Wielki zmarł na skutek wypadku jakiego doznał na polowaniu. Zapisy jego ostatnich dni życia są znane w szczegółach dzięki kronice Janko z Czarnkowa. Jak opisał kronikarz, gdy król gonił jelenia jego koń przewrócił się, a król doznał poważnej rany lewej nogi. Najprawdopodobniej te wydarzenia miały miejsce w Żeleźnicy. Złamanie było poważne i najpewniej doszło do zakażenia, gdyż król szybko dostał wysokiej gorączki. Dodatkowo król lekceważył lekarskie zalecenia, toteż rana źle się goiła. Ostatecznie władca pod koniec października dotarł do Krakowa, gdzie zmarł 5 listopada 1370 r. Kazimierz cieszył się bardzo dobrym zdrowiem, gdyby nie wypadek można sądzić, że jego panowanie trwałoby jeszcze kilka, a nawet kilkanaście lat.

Andegawenowie i przyczyny ich śmierci

Następca Kazimierza Wielkiego, Ludwik Węgierski zmarł naturalnie 10 września 1382 w Trnawie. Jego miejsce na polskim tronie zajęła Jadwiga, która w 1386 r. wyszła za mąż za wielkiego księcia litewskiego Jagiełłę. Zmarła 17 lipca 1399 w Krakowie, kilka dni po swojej córce. Powodem jej śmierci były komplikacje związane z porodem. Najpewniej doszło do zakażenia połogowego. W XIV w. nie były znane przyczyny zakażeń, więc nie zachowywano sterylności podczas zabiegów.

Jak umierali Jagiellonowie?

Jagiełło zmarł 1 czerwca 1434 w Gródku. Stary król miał wtedy 72 lub 82 lata (urodził się albo w 1352 r. albo w 1362 r.). Jak opisał Długosz stary król w trakcie drogi na Ruś zatrzymał się w Medyce. Tam miał przeziębić się słuchając śpiewu słowików. Jeśli tak było to król zapewne doznał zapalana płuc lub innej poważnej choroby, która spowodowała jego śmierć. Jego następcą został Władysław III Warneńczyk, który zginął w trakcie wojny z Turcją. Poległ 10 listopada 1444 r. podczas bitwy pod Warną. Jego ciała nigdy nie odnaleziono.

Władysław Warneńczyk podczas bitwy pod Warną, Jan Matejko

Po poległym bracie na tronie zasiadł Kazimierz Jagiellończyk. Król późną wiosną 1492 r. wyruszył z Litwy do Polski. Gdy wyjechał z Wilna nagle zachorował zaraz po przybyciu do Trok. Postanowił jednak kontynuować podróż. Udało mu się już ciężko chorym dotrzeć do Grodna, do którego wezwano lekarzy. Zaraz po ich przybyciu Kazimierz zapytał czy widzą szansę na przezwyciężenie choroby. Gdy Ci powiedzieli, że nie, król skwitował: Więc tedy umierać. Wielki władca zmarł 7 czerwca 1492 r.

Jan I Olbracht zmarł 17 czerwca 1501 r. w Toruniu. Wskazuje się, że chorobą, która zabiła 42-letniego króla był najprawdopodobniej syfilis. Choroba według kronikarza Marcina Bielskiego dotarła do Polski w 1495 r. za pośrednictwem kobiety, która powróciła do Krakowa z odpustu w Rzymie. Ta choroba miała być także przyczyną śmierci Aleksandra Jagiellończyka. Władca zmarł 19 sierpnia 1506 r. w Wilnie.

Zygmunt Stary zmarł 1 kwietnia 1548 r. w Krakowie. Miał wówczas 81 lat. Cieszył się przez wiele lat doskonałym zdrowiem, które najpewniej odziedziczył po swoim dziadku Jagielle. Podobnie jak on często podróżował po swoim królestwie. Król zaczął chorować dopiero po przekroczeniu 60 roku życia. Jesienią 1528 r. dopadły go poważne bóle reumatyczne, które tak zmogły monarchę, że zaczęto obawiać się o jego życie. Jednak władca przeżył, ale reumatyzm postępował i co kilka lat atakował Zygmunta. Choroba spowodowała, że musiano go nosić na krześle, a także wybito na Zamku na Wawelu dziurę w ścianie, by skrócić królowi drogę do łazienki. Mimo zniedołężnienia władca do końca swoich dni pozostawał sprawy na umyśle.

Śmierć Zygmunta Augusta w Knyszynie, Jan Matejko

Jego syn, Zygmunt II August już nie dożył tak sędziwego wieku. Zmarł 7 lipca 1572 r. w Knyszynie. Miał wtedy 52 lata. Jako powód śmierci króla najczęściej podaje się gruźlicę. Król jednak chorował na szereg innych przypadłości, które także mogły być przyczyną jego śmierci. Zygmunt w wieku 50 lat był już bardzo schorowaną osobą. Był bezpłodny, co wynika z faktu, że żadna z jego żon ani kochanek nie urodziła dziecka. Przyczyną tego stanu była najpewniej choroba weneryczna. Chorował także na podagrę i kamicę nerkową, niemniej śmiertelna okazała się właśnie gruźlica.

Pierwsi władcy elekcyjni i przyczyny ich śmierci

Śmierć Henryka III Walezego

Henryk Walezy, znany w Polsce głównie z jego ucieczki do Francji, zmarł 2 sierpnia 1589 r. w Saint-Cloud. Zginął z rąk zabójcy, którym był dominikanin Jacques Clément. Został doprowadzony do króla, gdy ten zasiadał na sedesie. Clément wręczył mu list, po czym wbił mu nóż w podbrzusze. Król zranił zabójcę, a przybyli dworzanie dobili zakonnika. Jednakże rana okazała się śmiertelna. Kolejny król, Stefan Batory zmarł 12 grudnia 1586 r. w Grodnie. Batory był wielkim wodzem, który brawurowo wygrał wojnę z Moskwą. W 1586 r. szykował się do kolejnej wojny ze wschodnim sąsiadem. Plany te zniweczyła mocznica, na którą cierpiał. Sekcja zwłok monarchy wskazała, że bezpośrednią przyczyną śmierci była wielotorbielowatość nerek.

Jak umierali Wazowie?

Zygmunt III na łożu paradnym, obraz pędzla artysty dworskiego z 1632 r.

Z kolei Zygmunt III Waza zmarł 30 kwietnia 1632 r. w Warszawie. Król załamał się zdrowotnie po śmierci swojej żony Konstancji Habsburżanki, która zmarła rok wcześniej. Władca załamany śmiercią żony doznał udaru mózgu i zmarł. Rządy po nim przejął jego syn, Władysław IV. Zmarł 20 maja 1648 r. w Mereczu. Król chorował m.in. na zapalenie stawów i dnę moczanową. Jednakże za bezpośrednią przyczynę jego śmierci wskazuje się zapalenie nerek. Ciekawe są jednak okoliczności w jakich miało do niego dojść. Król bowiem po spożyciu alkoholu udał się na łowy i wskutek zbyt szybkiej jazdy konnej miał zapaść na ostre zapalenie nerek. Nadworny lekarz podał, że król zrzucił furmana z kozła, porwał lejce i pędził przez miedze, zagony, kamienie i kłody, a gdy powrócił chwyciły go bóle nerkowe. Sekcja zwłok potwierdziła, że Władysław miał wrzód nerki. Jan Kazimierz, który abdykował w 1668 r. zmarł 16 grudnia 1672 r. w Nevers. Przyczyną jego śmierci był atak apopleksji.

Michał Korybut Wiśniowiecki i Jan III Sobieski i przyczyny ich śmierci

Kolejnym władcą został Michał Korybut Wiśniowiecki, który zmarł 10 listopada 1673 we Lwowie. Po upadku Kamieńca Podolskiego stało się jasne, że należy podjąć bardziej zdecydowane działania przeciwko Turcji. Król zmarł w trakcie przygotowań do wyprawy. Powodem śmierci było zatrucie żołądka. Zmarł w przeddzień zwycięskiej bitwy pod Chocimiem, w której z racji postępującej choroby nie wziął udziału. Sekcja wykazała perforację żołądka i ogólne zakażenie.

Po Korybucie królem został Jan III Sobieski. Ten był mocno schorowany i przez wiele lat zmagał się z wieloma dolegliwościami. Cierpiał na dnę moczanową, kamicę nerkową oraz syfilis. Ten ostatni nota bene był leczony rtęcią, która o ile wyleczyła króla z syfilisu to spowodowała spustoszenie organizmu. Władca zmarł 17 czerwca 1696 r. w Wilanowie. Bezpośrednią przyczyną śmierci był atak serca.

Jak umierali ostatni władcy elekcyjni?

Stanisław Leszczyński, fragment z dzieła „Wizerunki książąt i królów polskich” Ksawerego Pillatiego

August II Mocny prowadził rozwiązłe życie, które odbijało się na jego zdrowiu. Król zmarł 1 lutego 1733 r. w Warszawie. Przyczyną jego śmierci była cukrzyca. Wystąpiła u niego stopa cukrzycowa, która była przyczyną amputacji stopy. Podczas zabiegu wdała się gangrena, a dalej sepsa, która zabiła króla. Po nim na polskim tronie zasiadł August III Sas. Władca zmarł 5 października 1763 r. w Dreźnie, do którego powrócił z Polski w kwietniu. Jego śmierć była nagła i jej powodem był udar mózgu.

Stanisław Leszczyński po tym jak utracił polską koronę został dożywotnim księciem Lotaryngii. Zmarł 23 lutego 1766 r. w Lunéville. Miał wówczas  88 lat i 4 miesiące. Przyczyną jego śmierci był niefortunny wypadek. Jego strój zapalił się 5 lutego od iskry z kominka. Władca doznał znacznych poparzeń ciała, które były powodem jego śmierci.

Portret Stanisława Augusta z klepsydrą, Marcello Bacciarelli

Ostatni polski król, którym był Stanisław August Poniatowski zmarł 12 lutego 1798 r. w Petersburgu. Po swojej abdykacji i śmierci carycy Katarzyny został zaproszony do Petersburga przez cara Pawła I Romanowa. Zmarł na udar mózgu podczas spożywania bulionu, który mu przyniesiono w filiżance. Po wypiciu zupy zemdlał i zmarł późnym wieczorem.

1. U. Augustyniak, Historia Polski 1572-1795, Warszawa 2008.
2. J. Besala, Zygmunt Stary i Bona Sforza, Poznań 2012.
3. S. Cynarski, Zygmunt August, Wrocław 1988.
4. A. Garlicki (pod red.), Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1998.
5. R. Grodecki, S. Zachorowski, J. Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, oprac. J. Wyrozumski, Kraków 1995.
6. W. Fijałkowski, Wilanów. Warszawa 1973.
7. P. Jasienica, Polska Jagiellonów, Warszawa 1992.
8. P. Jasienica, Polska Piastów, Warszawa 1992.
9. P. Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów, Warszawa 1992.
10. T. Jurek, E. Kizik, Historia Polski do 1572, Warszawa 2019.
11. Z. Kaczmarczyk ‚ Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964.
12. M. Markiewicz, Historia Polski 1492-1795, Kraków 2009.
13. M. Maciorowski. B. Maciejewska, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
14. K. Olejnik, Kazimierz Wielki 1310-1370, Warszawa 1975.
15. Rumbold z Połocka, Zdrowie Władysława IV, „Przegląd Historyczny” 13/1, 1911.
16. S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Kraków 2002.
17. T. Wasilewski, Jan Kazimierz, Warszawa 1985.
18. H. Wisner, Zygmunt III Waza, Wrocław 2006.
19. Z.Wójcik, Jan III Sobieski, Warszawa, 1991.
20. J. Wyrozumski, Dzieje Polski piastowskiej, Kraków 1999.
21. Jana Długosza Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, oprac. D. Turkowska i M. Kowalczyk, Warszawa 2009.
22. Kronika Janka z Czarnkowa, Kraków 2016.