„Listy” - Hieronim ze Strydonu - recenzja

W zeszłym roku na półkach księgarski znalazły się dwa tomy Listów św. Hieronima, wydane przez krakowskie Wydawnictwo WAM w ramach serii „Źródła Myśli Teologicznej”. Z kilku względów, o których niżej, polskie wydanie korespondencji jednego z Ojców Kościoła, tłumacza Biblii na język łaciński, może okazać się interesujące dla osób zainteresowanych patrologią, czy szerzej późnym antykiem.

Oba recenzowane tomy zawierają przede wszystkim równolegle podane teksty oryginału łacińskiego i polskiego przekładu. Wydanie dwujęzyczne samo w sobie stanowi ewenement na polskim rynku wydawniczym, jakkolwiek wydawca interesującej nas tutaj pozycji ma już doświadczenie w edycji publikacji tego typu1.

Tom I zawiera wprowadzenie poświęcone podstawowym etapom życia Hieronima, które wywarły wpływ na jego twórczość literacką i epistolograficzną. Oczywiście stosunkowo najwięcej uwagi poświęcono tej ostatniej – zbiorowi 158 listów (pierwotnie zbiór obejmował 154 listy, przy czym nie wszystkie były autorstwa Hieronima, już po wydaniu podstawowego wydania wCorpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinarum (dalej CSEL) zidentyfikowano jeszcze 4 listy przypisywane właśnie Hieronimowi). Tę początkową partię tomu napisała dr Monika Ożóg, pracownik naukowy Uniwersytetu Opolskiego2, która w obu prezentowanych w niniejszej recenzji tomach opracowała komentarz i tekst polskiego przekładu autorstwa ks. Jana Czuja wydany w latach 1950-tych3 pod kątem dostosowania do prawideł współczesnego języka.

W tomie I odnajdujemy omówienie cech prezentowanego wydania, w którym O. prof. dr hab. Henryk Pietras SJ omawia konstrukcję pracy – powody przyjęcia za podstawę tekstu z starszego wydania krytycznego, czy zmian w polskim przekładzie ks. Czuja. Następnie otrzymujemy wykaz skrótów biblijnych użytych w tomie i wreszcie tekst łaciński listów nr 1-50 wraz z podanym równolegle polskim przekładem i przypisami komentarzowymi. Tom I kończy się wykazem dzieł cytowanych przez Hieronima, przy czym redakcja dodała informacje o polskich przekładach wymienionych utworów, oraz spisem treści.

Tom II rozpoczyna się wykazem skrótów, tym razem nie tylko biblijnych, lecz także ogólnym ze szczególnym uwzględnieniem znaków i skrótów stosowanych w filologii w warsztacie wydań krytycznych. Dalej odnajdujemy tekst łaciński i równolegle podany polski przekład listów nr 51 do 79 wraz z objaśnieniami komentarzowymi w formie przypisów. Następnie odnajdujemy spis cytowań utworów innych autorów w listach Hieronima zamieszczonych w prezentowanym tomie, który kończy się podobnie jak pierwszy spisem treści.

W obu prezentowanych tutaj tomach nie znajdziemy indeksów – przydatne byłyby przynajmniej nazw własnych (osobowych i geograficznych) i ogólny cytowań z innych utworów literatury antycznej czy wczesnochrześcijańskiej (inaczej skonstruowany niż istniejące wykazy w t. I i II). Redakcja zasygnalizowała jednak, że indeksy znajdą się w tomie kończącym wydanie całości zbioru listów św. Hieronima.

W obu prezentowanych tomach występują przypisy dwojakiego rodzaju – pierwsze oznaczane małymi literami dotyczą warstwy edytorskiej wydania – zaznaczenia różnic między tekstem z Patrologia Latina(dalej PL), który został przez redakcję przyjęty jako podstawowy, a tekstem Listów Hieronima w podstawowym wydaniu I. Hilberga z CSEL. Drugi typ przypisów, które oznaczane są cyframi arabskimi, poświęcony został na komentarz. Składa się on z podania miejsca, z którego Hieronim pisał dany list, omówienia osoby adresata oraz objaśnień kwestii niejasnych zdaniem redakcji w tekstach poszczególnych listów, oraz identyfikacji cytowanych przez Hieronima fragmentów biblijnych i literatury antycznej, tak pogańskiej, jak i chrześcijańskiej.

W moim przekonaniu słabym punktem prezentowanej publikacji jest podanie tekstu oryginalnego wg wydania Domenico Valarsiego z 1 poł. XVIII w., które zostało przedrukowane w PL, nie zaś podstawowej, realizowanej wg nowszej metodologii edytorskiej, wielokrotnie wznawianej edycji Hilberga. Sytuację ratują zaznaczenia, w którym miejscu, tekst Valarsiego różni się od lekcji przyjętych przez Hilberga. Oba tomy różnią się w pewnych punktach, gdy chodzi o zasady edycji – paginacja stron, uszczegółowienie wykazu cytowań.

Parę słów należy poświęcić też zaletom omawianych tutaj książek. Przede wszystkim polski czytelnik otrzymuje zbiór listów jednego z ważniejszych Ojców Kościoła w oryginale wraz z do tej pory trudno dostępnym już polskim przekładem ks. Jana Czuja – dodajmy, że przekład został uwspółcześniony.

Tekst listów został opatrzony komentarzem, może miejscami niewystarczającym – przydałaby się odwołania do większej ilości literatury naukowej, która jak chodzi o życie i działalność św. Hieronima jest całkiem pokaźna. Jednak ów istniejący komentarz spełnia swoją rolę.

Twarda, płócienna oprawa w tonacji granatowej z złotymi literami tytułu, logo serii i wydawnictwa, szyty grzbiet, zakładka w formie paska granatowego materiału – wszystko to sprawia, że oba tomy recenzowanego wydania, podobnie zresztą jak spora część serii „Źródła Myśli Teologicznej” mogą uchodzić za książki wydane klasycznie pod względem edytorskim, jakkolwiek jakość edycji ma niestety odbicie w kosztach obu prezentowanych tomów listów św. Hieronima.

Reasumują, dzięki inicjatywie krakowskiego Wydawnictwa WAM otrzymujemy dwujęzyczną, łacińsko-polską edycję listów św. Hieronima. Pozostaje mieć nadzieję, że w planach wydawnictwa znajdzie się jej dokończenie. Ten zbiór tekstów o różnej tematyce, ważny dla ukształtowania łacińskiej kultury chrześcijańskiej powinien spotkać się z zainteresowaniem osób, które zajmują się późnym antykiem – historyków, patrologów, religioznawców, filologów klasycznych, oraz bibliotek gromadzących książki naukowe.

Plus minus:
Na plus
+ listy św. Hieronima
+ wydanie dwujęzyczne: tekst łaciński, polski przekład ks. Jana Czuja
+ forma i jakość wydania
Na minus:
- tekst łaciński wg XVIII-w. wydania Valarsiego
- póki co nie została wydana całość zbioru

Tytuł: Listy tom 1 (1-50); Listy tom 2 (51-79)
Autor: Hieronim ze Strydonu (św.)
Przekład: ks. Jan Czuj
Opracowanie: Monika Ożóg, Henryk Pietras SJ
Wydawca: Wydawnictwo WAM
Data wydania: 2010
ISBN: 978-83-7505-586-3 (tom 1); 978-83-7505-735-05 (tom 2)
Liczba stron: razem ok. 520 ss.
Oprawa: twarda
Cena: tom 1 – 95 pln; tom 2 – 98 pln.
Ocena recenzenta: 9.5/10.

1. Z publikacji Wydawnictwa WAM wydania dwujęzyczne można znaleźć w serii „Źródła Myśli Filozoficznej”, np. Porfiriusz z Tyru, Przeciw Chrześcijanom, przekład, wstęp, oprac. P. Ashwin-Siejkowski, Kraków 2006; czy część pozycji właśnie z serii „Źródła Myśli Teologicznej”, np. Dokumenty Soborów Powszechnych. Tekst grecki, łaciński, polski, t. I, 325-787 Nicea I, Konstantynopol I, Efez, Chalcedon, Konstantynopol II, Konstantynopol III, Nicea II, edd. Ks. A. Baron, H. Pietras SJ, T. Wnętrzak, Kraków 2001. Por. także http://www.wydawnictwowam.pl . Inne edycje bilingwiczne wydaje Wydawnictwo UAM (serie: Fontes Historiae antiqua. Zeszyty Źródłowe Zakładu Historii Społeczeństw Antycznych iRhomaioi. Źródła do historii Bizancjum) i Instytut Slawistyki PAN (poszczególne zeszyty serii wypisów źródłowych Testimonia Najdawniejszych Dziejów Słowian. Seria grecka). [↩]
2. Przegląd dorobku naukowego: http://www.ozog.pwsz.glogow.pl/opole/mo_dorobek.html (stan na 10.05.2011). [↩]
3. Św. Hieronim, Listy, tłum. Ks. J. Czuj, t. 1-3, Warszawa 1952-1954. [↩]