Przegląd polskich czasopism historycznych (cz. 1)

W Polsce wydaje się wiele czasopism historycznych, które różnią się od siebie pod wieloma względami. Jednak ogromna większość czasopism wydawana jest przez ośrodki akademickie. Poniższy przegląd prezentuje kilkanaście aktualnie wydawanych periodyków w naszym kraju.

„Kwartalnik Historyczny”

Jednym z najważniejszych polskich czasopism historycznych w Polsce jest „Kwartalnik Historyczny” – wydawany obecnie przez IH PAN oraz wydawnictwo Semper. Naczelnym redaktorem pisma jest prof. Roman Michałowski, mediewista, w Radzie Redakcyjnej znajdują się najwybitniejsi historycy ze wszystkich ośrodków (m.in. Henryk Samsonowicz, Jerzy Strzelczyk, Marian Biskup). Wcześniej naczelnymi redaktorami byli m.in. Tadeusz Jędruszczak, Bogusław Leśniodorski, Jerzy Michalski. To najstarsze w Polsce czasopismo humanistyczne, założone we Lwowie w 1887 r. przez Xawerego Liskego, publikuje artykuły, recenzje, polemiki, przeglądy badań i podobne materiały dotyczące historii średniowiecza, czasów nowożytnych oraz dziejów najnowszych i współczesnych, powszechnych i Polski, o ściśle naukowym charakterze (nie uwzględnia tekstów odnoszących się do historii starożytnej). Jedną z najważniejszych części pisma jest dział recenzji - prezentowany jest w nim krytyczny przegląd najważniejszych publikacji historiografii polskiej i światowej. Często także prezentowane są dyskusje redakcyjne.

Prof. Wojciech Kriegseisen twierdzi, że „Kwartalnik Historycznym” miał być i jest, lustrem odbijającym aktualny stan badań historycznych, nie inspiruje nowych trendów w historiografii, choć taki zamysł pojawił się w latach 70-tych i 80-tych ubiegłego wieku. Bardzo często jednak publikowane w kwartalniku teksty były kamieniem milowym w naszej historiografii ( np. kilka artykułów w lat 60-tych Mariana Małowista, Bronisława Geremka, czy później – Henryka Samsonowicza czy Antoniego Mączaka). Wielokrotnie też przedstawiano na łamach pisma dorobek historiografii dotyczący poszczególnych epok lub problemów. Rozbudowany dział recenzji , szczególnie do 1989 r., pozwalał czytelnikowi zapoznać się z najważniejszymi trendami w historiografii zachodniej. Liczne polemiki zaś zamieszczane w KH są solą naukowej dyskusji historyków.

Dla ilustracji przytoczę kilka przykładów zamieszczonych w „KH” tekstów. W nr 2 z tego roku Hubert Stys opisuje działalność publicystyczną Milovana Dzilasa w czasie trwania trwania politycznego konfliktu Jugosławia — ZSRR (1948–1953), a Zdzisław Zblewski prezentuje swoje uwagi o wykorzystaniu zbiorów archiwalnych IPN w badaniach nad najnowszymi dziejami Polski. Ten drugi tekst sprowokował dyskusję, której wzięli udział historycy zajmujący się problematyką PRL–u. Zapis podobnej dyskusji o książce Rafała Stobieckiego, Historiografia PRL znalazł się z nr 2 z 2009 r. W nr.1 , z bieżącego roku stan badań nad historią Żydów w Polsce w XIX i XX omówił Jerzy Tomaszewski, wybitny znawca m.in. dziejów mniejszości narodowych w Polsce dwudziestowiecznej.

„Przegląd Historyczny”

Równie ważnym pismem jest „Przegląd Historyczny”, kwartalnik wydawany przez IH Uniwersytetu Warszawskiego i Towarzystwo Miłośników Historii w Warszawie oraz wydawnictwo DiG. Powstał w 1905 r., a obecnym naczelnym redaktorem jest Włodzimierz Lengauer. Wcześniej przez wiele lat pismem kierował Stefan Kieniewicz.

Przegląd ma strukturę podobną do struktury „Kwartalnika Historycznego” – artykuły, przeglądy, materiały, polemiki i dział recenzji, ten ostatni także bardzo rozbudowany . Przez dłuższy czas Przegląd więcej miejsca poświęcał historii powszechnej, Kwartalnik zaś – historii Polski. Dziś te proporcje uległy wyrównaniu, nie dotyczy ta uwaga oczywiście historii starożytnej, której w KH praktycznie nie ma.

W nr 3 z 2008 r. J. Banaszkiewicz udowadnia, że Gall Anonim był historykiem jak najbardziej poważnym i wyjaśnia dlaczego dzieje Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego są prawdziwe i niegroteskowe. W tym samym numerze polemika między Dariuszem Kołodziejczykiem a Maciejem Franzem o stosunkach polsko – kozackich w czasach nowożytnych ( dość ostra). Numer 4 z tego roku przynosi nam tekst J. Grabowskiego o szantażowaniu Żydów w okupacyjnej Warszawie, a nr 1 z 2009 artykuły J. Kochanowskiego — „Niepewne czasy, pewny dolar„, czyli szkic do portretu warszawskiego czarnego rynku walutowego oraz B. Brzostka — ”Rumuński rok 1968” .

W ostatnich latach do absolutnej czołówki czasopism historycznych doszlusowały Dzieje Najnowsze, kwartalnik wydawany przez IH PAN oraz wydawnictwo DiG, a którego redaktorem jest Tadeusz Wolsza. W tej chwili to najlepsze pismo w Polsce zajmujące się historią najnowszą. Ma podobną strukturę do KH i PH.

Numer 1 z 2008 r. poświęcony jest wydarzeniom marcowym 1968 r. Najbardziej interesujące są teksty prezentujące stan badań nad protestami studenckimi w 1968 r. – Jerzego Eislera w Polsce, Michała Kosmana w Niemczech, Małgorzaty Gmurczyk–Wrońskiej we Francji i Włodzimierza Batoga w USA. W numerze 4 z 2007 r. Marek Andrzejewski przedstawił problem bombardowań niemieckich miast w latach II wojny światowej przez brytyjskie i amerykańskie lotnictwo, a w nr 3 Małgorzata Przeniosło pisze o twórcach lwowskiej szkoły matematycznej, zaś Robert Kuśnierz przedstawia zbiory Archiwum Akt Nowych oraz Centralnego Archiwum Wojskowego w Warszawie dotyczące głodu na Ukrainie w latach 1932-33.

„Studia Źródłoznawcze”

Warto zwrócić uwagę jeszcze na inne specjalistyczne pisma wydawane przez IH PAN. Pierwsze to „Studia Źródłoznawcze”, poświęcone naukom pomocniczym historii i źródłoznawstwu, czyli klasyfikacji źródeł historycznych oraz edytorstwu źródeł historycznych. Na jego łamach publikuje się studia i artykuły, materiały, edycje krytyczne niewielkich źródeł historycznych, recenzje i zapiski krytyczne z bieżących publikacji mieszczących się w profilu wydawnictwa, a także kronikę naukową.

„Studia Źródłoznawcze” są wydawane przez Instytut Historii PAN od 1957 r. Wydawnictwo to zostało założone przez środowisko mediewistów poznańskich i warszawskich, i przez szereg lat było redagowane w Poznaniu i Warszawie. W skład pierwszego komitetu redakcyjnego weszli Aleksander Gieysztor, Gerard Labuda i Brygida Kürbis

Od 2000 r. pismo ukazuje się w Warszawie, a funkcję redaktora naczelnego pełnią wspólnie Maria Koczerska i Andrzej Rachuba. W ostatnim numerze Gerard Labuda komentuje zapisy Ibrahima ibn Jakuba o stosunkach polsko–niemieckich w latach 963–966 , a Monika Biesiaga i Stanisław A. Sroka analizują język z listu zbójników z 1433 r.

„Odrodzenie i Reformacja w Polsce”

Drugim rocznikiem jest „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”, którego redaktorami to 2006 r. byli Janusz Tazbir i Lech Szczucki, potem Adam Manikowski. Nazwa pisma wskazuje jednoznacznie profil naukowy . W jubileuszowym numerze z 2006 r. publikowali m.in. Andrzej Wyczański, Stanisław Grzybowsk Wojciech Kriegseisen , Henryk Wisner, Wojciech Tygielski.

„Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej„ i „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”

Kolejnemu pismu - „Studiom z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” (publikacje dotyczące historii naszej części Europy), pod redakcją Marka K. Kamińskiego, poświęcony zostanie odrębny artykuł w naszym serwisie. Ostatni periodyk to „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych”, czasopismo wydawane wspólnie z Poznańskim Towarzystwem Przyjaciół Nauk. Najstarsze w Polsce i najważniejsze czasopismo poświęcone w całości dziejom społecznym i gospodarczym Polski i powszechnym. Założony we Lwowie przez Franciszka Bujaka i Jana Rutkowskiego, wybitnych historyków gospodarczych. Wydawany był w Lwowie do 1938 r., później w Poznaniu, a od 1996 w Warszawie.

„Kwartalnik Historii Żydów” i „Zagłada Żydów”

Dziejom polskich Żydów poświęcone są dwa czasopisma - „Kwartalnik Historii Żydów” i „Zagłada Żydów”. Studia i Materiały. „Kwartalnik Historii Żydów” wydawany jest przez Żydowski Instytut Historyczny, do 2000 r. nosił nazwę Biuletyn ŻIH. Czasopismo ukazuje się od 1949 r., najpierw jako półrocznik, potem kwartalnik, jest skierowane do osób zainteresowanych historią Żydów w Polsce. Zakres tematyczny czasopisma obejmuje dzieje Żydów od starożytności po lata najnowsze, ale najszerzej są w nim reprezentowane lata II wojny światowej. Oprócz artykułów zamieszczane są źródła historyczne: dokumenty z archiwów polskich i zagranicznych oraz świadectwa (pamiętniki i wspomnienia). Każdy numer zawiera recenzje z publikacji polskich i zagranicznych, przegląd czasopism zagranicznych (głównie żydowskich) oraz bibliografię publikacji na tematy żydowskie, ukazujących się w Polsce. Redaktorem naczelnym jest Jan Doktór.

W numerze 1 z tego roku Szymon Rudnicki pisze o pogromie siedleckim, a Alina Skibińska o polskich filmach dotykających problemu Zagłady. W nr 4 z 2008 r. znajdujemy materiały o kontekstach żydowskich Marca 1968.

Drugim pismem jest „Zagłada Żydów„. Studia i Materiały, wydawane przez Centrum Badań nad Zagładą Żydów I FiS PAN. Redakcja czasopisma pisze – ”Kładziemy nacisk na interdyscyplinarność - kompletnym nieporozumieniem jest bowiem głoszenie prymatu socjologii nad historią i odwrotnie w analizach nad okupacyjną rzeczywistością. Naczelnym redaktorem jest Dariusz Libionka.

Wiodącym tematem nr 5 z 2009 r. jest stosunek Kościoła katolickiego do Holokaustu. Najważniejsze teksty to : Dariusza Libionki „Polska hierarchia kościelna wobec eksterminacji Żydów – próba krytycznego ujęcia ”, Michaela Phayera o polityce Watykanu wobec Zagłady oraz Marcina Zaremby o gorączce szabru.

„Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”

Ważne pisma historyczne ukazują się również w poszczególnych ośrodkach akademickich. Najważniejszym z wydawnictw Wrocławskiego Towarzystwa Miłośników Historii jest „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, ukazujący się od roku 1946, najpierw jako rocznik lub półrocznik, a od 1957 r. jako kwartalnik. W czasopiśmie publikowane są materiały dotyczące badań nad dziejami Europy Środkowo-Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Śląska. Redaktorem Sobótki jest Teresa Kulak.

Podwójny numer z 2009 r. jest Księgą jubileuszowa dedykowaną profesorowi Adamowi Galosowi z okazji 85. rocznicy urodzin. Znajdują się w nim wspomnienia o profesorze, bibliografia prac jubilata oraz kilkadziesiąt artykułów zgrupowanych w sześciu tematach : Galiciaca, Silesiaca Polonica, Polonica apud Extraneos, Teutonica, Ecclesiastica i Historiographica.

„Klio”

Kilka poważnych czasopism ukazuje się w Toruniu. Jednym z nich jest „Klio”, periodyk publikowany przez UMK. Pismo pojawiło się w 2001 r. i stanowi kontynuację wydawanych niesystematycznie „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Seria: Historia”. Naczelnym redaktorem „Klio” jest Krzysztof Mikulski. Wśród najciekawszych artykułów z ostatnich numerów można wymienić teksty Janusza Bieniaka o terminologii pokrewieństwa w średniowiecznych źródłach i Krzysztofa Nowotki o najnowszych badaniach dotyczących Aleksandra Wielkiego (nr 13/2009), a także Ireny Kiturko o historii gospodarczej Wielkiego Księstwa Litewskiego w historiografii białoruskiej. Wcześniej większość tekstów historycy UMK, obecnie pismo staje się periodykiem ogólnopolskim.

„Zapiski Historyczne”

Towarzystwo naukowe w Toruniu wydaje „Zapiski Historyczne”, kwartalnik poświęcony historii Pomorza oraz krajów basenu Morza Bałtyckiego. Naczelnym redaktorem jest Bogusław Dybaś, przez wiele lat funkcje te pełnił Marian Biskup. Co roku Zapiski publikują obszerną bibliografię regionu. Podwójny numer (2-3) z 2008 r. wydany został z okazji stulecia pisma. Historycy z wielu krajów ( min. Litwy, Estonii, Łotwy, Niemiec) prezentują dorobek swoich narodowych historiografii, przedstawione zostały także przeglądy badań w polskich ośrodkach naukowych – Edward Włodarczyk w Szczecinie, Grzegorz Błaszczyk w Poznaniu, Grzegorz Jasiński w Olsztynie. W Toruniu ukazuje się także Rocznik Toruński, zajmujący się przede wszystkim historią tego miasta i okolicznych miejscowości.

„Rocznik Gdański” i „Rocznik Mazowiecki”

Podobny profil ma„Rocznik Gdański” redagowany przez historyków Gdańskiego Towarzystwa Naukowego i IH UGd. Studia regionalne poświęcone dziejom Mazowsza i Podlasia ukazują się w „Roczniku Mazowieckim” Akademii Humanistycznej w Pułtusku i Mazowieckiego Towarzystwa Naukowego.

„Teki Historyczne”

Środowisko białostockie wydaje Białostockie „Teki Historyczne”, prezentujące naukowe dokonania badaczy miejscowego uniwersytetu. W ostatnich numerach Halina Parafianowicz pisze o Czechosłowacji w polityce Stanów Zjednoczonych po I wojnie światowej , a Robert Kempa o Prusach Wschodnich w strategii militarnej Republiki Weimarskiej .Przez długi czas ukazywała się także Białostocczyzna, doskonałe pismo o regionie oraz Litwie i Białorusi.

„Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”  i „Nasza Przeszłość”

Olsztyn może się pochwalić „Komunikatami Warmińsko-Mazurskimi”– kwartalnikiem wydawanym przez Ośrodek Badań Naukowych. Redaktorem jest Wojciech Wrzesiński. W ostatnich numerach Sławomir Jóźwiak ocenia dotychczasowe badania nad „wielką wojną” polsko-krzyżacką (1409-1411), a to samo robi Jacek Wijaczka w przypadku Warmii wczesnonowożytnej. Tak , jak KW-M zajmują się przede wszystkim historią Warmii i Mazur, to drugi periodyk, „Nasza Przeszłość”, wydawany przez IH UMW w Olsztynie, jest pismem ogólnohistorycznym.

„Rocznik Łódzki”

Organem Polskiego Towarzystwa Historycznego w Łodzi jest Rocznik Łódzki, którego naczelnym redaktorem jest Maria Nartonowicz – Kot, a IH UŁ wydaje półrocznik Przegląd Nauk Historycznych, z redaktorem naczelnym Zbigniewem Anusikiem. Z kolei historycy Akademii Pomorskej w Słupsku redagują Słupskie Studia historyczne. Rocznik Lubelski – czasopismo Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział Lublin, ukazuje się od 1958 r. Badacze z UMCS publikują w Annales Historia.

„Roczniki Historyczne”

„Roczniki Historyczne ”ukazują się w Poznaniu od 1925 r. , ich założycielem był wybitny mediewista profesor Kazimierz Tymieniecki. Już przed wojną zyskało uznanie jako jedno z kilku najważniejszych polskich czasopism historycznych. Wydawcą Roczników początkowo, aż do wybuchu II wojny światowej, było Towarzystwo Miłośników Historii w Poznaniu, a od 1955 r. ukazuje jako organ jego Wydziału Historii i Nauk Społecznych. Obecnie redaktorem pisma jest Tomasz Jurek. W roczniku z 2007 r. publikowali m.in. Henryk Samsonowicz, Gerard Labuda, Błażej Śliwiński.