„Prus. Śledztwo biograficzne” – M. Piątkowska – recenzja

„Ach, gdyby tylko nie ta kropla żalu, tak mała, a tak gorzka!”1. Aleksander Głowacki – Bolesław Prus. Lalka wybiła go jako pisarza, ale jakim był człowiekiem?

Książka Moniki Piątkowskiej, dziennikarki „Gazety Wyborczej” i pisarki, pozwala dostrzec inną twarz słynnego autora fundamentalnych dzieł polskiej literatury XIX w. Dużą rolę w przygotowaniu pracy miało doświadczenie redakcyjne i umiejętności reporterskie zaczerpnięte z pozostałych książek autorki, chociażby z Życia przestępczego w przedwojennej Polsce. Nieodparte jednak jest wrażenie, że najnowsza publikacja ma być opus magnum Piątkowskiej.

Podzielona na dziesięć rozdziałów książka miała być szczegółowym wniknięciem nie tyle w życiorys, co świadomość Głowackiego vel Prusa. Zachowany został w pracy układ chronologiczny, prowadzący czytelnika od losów rodziny Głowackich, narodzin Aleksandra poprzez jego życiorys, oddany literaturze, po ostatnie lata życia. Książka jednak kładzie nacisk nie na pisarza i jego spuściznę, lecz na inną sferę.

Dominującą częścią pracy jest wniknięcie w życie prywatne i psychikę Głowackiego/Prusa. Stąd poszukiwania informacji o autorze w archiwach, korespondencjach i wspomnieniach. Również Lalka, Katarynka, Faraon w tym przypadku stanowią istotne tło – dzięki umieszczonym w nich postaciom dzieła te w dużym stopniu są podstawą do psychoanalizy. To właśnie w bohaterach Piątkowska odnajduje ułamki życia osobistego autora – jego rozchwianie emocjonalne, brak stabilizacji, uwikłania w romanse i chorobliwą zazdrość o „krzepiciela polskich serc” – Henryka Sienkiewicza. Zaskakujące fakty z życia Prusa kreślą nam postać człowieka wręcz chorego psychicznie. Co jest w tym wszystkim fascynujące? Jego przeżycia z dzieciństwa, lęki, które narastają z wiekiem i przekładają się na relacje z bliskimi, liczne fanaberie ukazujące skrzywienia w psychice, a z drugiej strony dzieła, wybitne utwory literackie, gdzie próbował przemycać obrazy ludzi, których znał na co dzień.

Praca napisana jest przystępnym, dziennikarskim językiem. Tym, co zwraca uwagę w konstrukcji książki, jest objętość podrozdziałów – tworzone są w formie pojedynczych, dużych artykułów, rzadko przekraczających 15 stron. Wynika to być może z warsztatu autorki, a może z chęci „zdynamizowania” liczącej prawie 500 stron biografii. Jednak życiorys Prusa można by śmiało powiązać w obszerniejsze fragmenty. Piątkowska ponadto prowadzi wielowątkową narrację, wprowadzając obok samej historii pisarza opis obyczajów i zachowań ludzi XIX w. i konfrontując zachowanie Głowackiego/Prusa ze zwyczajami z epoki. Trudno nie odnieść wrażenia, że autorka biografii chce wykazać się erudycją i znajomością epoki, jednak nic odkrywczego w tych fragmentach książki nie sposób znaleźć – romanse nie były powszechnie akceptowane, a rozwód powodował towarzyski ostracyzm. Na tym tle wyłania się Głowacki/Prus – człowiek, który łamał wiele konwenansów.

Plus minus:

Na plus:

+ wielowątkowa narracja

+ przystępny język

+ indeks osób ważnych w biografii Prusa

Na minus:

- grupowanie treści przez autorkę w strukturze pracy (rozdziały/podrozdziały)

Tytuł: Prus. Śledztwo biograficzne

Autor: Monika Piątkowska

Wydawca: Wydawnictwo Znak

Rok wydania: 2017

ISBN: 978-83-240-4543-3

Liczba stron: 491

Okładka: twarda

Cena: 49,90 zł

Ocena recenzenta: 8/10

^{Redakcja merytoryczna: Zuzanna Świrzyńska}

^{Korekta językowa: Aleksandra Czyż}

1. B. Prus, Lalka, s. 252. [↩]