Wojny Ludwika XIV - część II

Pierwsze podboje Ludwika XIV nie napotkały na większe trudności. Francja umiała zręcznie pozyskać sojuszników oraz doprowadzić do podziału wśród przeciwników. Jednak sukcesy państwa Burbonów okazały się zgubne w skutkach, gdyż zjednoczyły wrogów Ludwika. Kolejne wojny miały okazać się zdecydowanie cięższe.

Reuniony

Oblężenie Mons

Terytoria uzyskane przez Francję w trakcie wojen z Cesarstwem i Hiszpanią były dość rozproszone i często nie posiadały połączenia lądowego z resztą królestwa. Aby temu zaradzić, jak również wzmocnić swoją pozycję w Nadrenii, wkrótce po zakończeniu Wojny Holenderskiej Ludwik rozpoczął wysuwać roszczenia do licznych miast i księstw położonych na pograniczu francusko-cesarskim, wykorzystując dwuznaczność tekstów traktatów pokojowych oraz dokumentów pochodzących jeszcze ze średniowiecza. Roszczenia te wspierane były potęgą francuskiej armii i doprowadziły do przyłączenia do Francji (tzw. reunionu) Strasburga, Luksemburga oraz Zweibrücken. Wobec coraz większych pretensji francuskich 28 października 1683 r. Hiszpania oraz Cesarstwo wypowiedziały Francji wojnę. Zakończyła się ona rozejmem w Ratyzbonie 15 sierpnia 1684 r., na mocy którego Francja zachowywała wszystkie zdobycze, z wyjątkiem Kortkijk i Diksmuide w Niderlandach Hiszpańskich. Rozejm ten jednak nie zadowalał żadnej ze stron i wiadomym było, iż prędzej czy później dojdzie do kolejnej wojny pomiędzy Francją a Cesarstwem.

Liga Augsburska i Wielka Koalicja

Apetyt Ludwika XIV na dalsze podboje rósł w miarę jedzenia. Sukcesy reunionów sprawiły, że coraz śmielej patrzył na kolejne terytoria w Nadrenii i Niderlandach.

Wobec rosnącego zagrożenia ze strony Francji państwa Europy zaczęły jednoczyć się przeciwko Ludwikowi. 9 lipca 1686 r. w Augsburgu doszło do zawarcia sojuszu, zwanego Ligą Augsburską, pomiędzy Cesarstwem, krajami Rzeszy, Hiszpanią i Szwecją.

Casus belli do wybuchu nowej wojny dały zakusy Ludwika na ziemie należące do elektora Palatynatu oraz spór o wybór arcybiskupa XX. Dodatkowo Francja chciała wykorzystać zaangażowanie sił Rzeszy w wojnie z Turcją, co pozostawiało Nadrenię praktycznie bez ochrony.

We wrześniu 1688 r. wojska francuskie najechały Palatynat. Wobec zbliżania się sił cesarskich Francuzi wycofali się ze zdobyczy w Niemczech, lecz w trakcie odwrotu dokonali ogromnych zniszczeń, paląc za sobą oddawane miasta. Praktycznie cała Nadrenia stanęła w ogniu.

Ludwik XIV podczas swojej koronacji

Wkroczenie sił cesarskich do Niderlandów Hiszpańskich na początku 1689 r. wciągnęło do wojny Hiszpanię, jednak nie miało to tak wielkiego wpływu na przebieg wojny, jak przejęcie w tym samym roku tronu angielskiego przez Wilhelma Orańskiego, stadtholdera Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. Obalony Jakub II Stuart musiał uciekać do Francji. Oznaczało to koniec przyjaznej polityki Londynu wobec Wersalu. Wkrótce potem Anglia i Zjednoczone Prowincje dołączyły do Ligi Augsburskiej, tworząc tzw. Wielką Koalicję. Wkrótce zaś do wojny przyłączyła się Sabaudia.

Mając przeciwko sobie dwie potęgi morskie, Ludwik nie liczył na sukcesy w wojnie na morzach i oceanach. Tam przewaga przez całą wojnę leżała po stronie Koalicji. Za to na lądzie siły francuskie zdecydowanie górowały nad przeciwnikami. Największe sukcesy odniesiono w Niderlandach w latach 1692–93, gdzie zdobyto szereg fortec oraz kilkakrotnie pokonano siły niderlandzko-angielskie. Wojskom Ludwika udało się również wyeliminować z wojny Sabaudię, która w 1696 r. przeszła na stronę Francji, oraz zdobyć Barcelonę w 1697 r. Dodatkowo Francuzi aktywnie wspierali próby powrotu Jakuba II na tron angielski. Wyprawy te kończyły się jednak niepowodzeniem, a ich jedynym skutkiem było utrwalenie władzy Wilhelma III na Wyspach Brytyjskich, m.in. poprzez zwycięstwo nad buntownikami irlandzkimi i jakobitami (jak zwano zwolenników Jakuba i jego potomków) w bitwie nad rzeką Boyne 12 lipca 1690 r.

Wojna ciągnęła się 9 lat, przy czym okresy wzmożonej aktywności obu stron przeplatały się z nieformalnymi rozejmami. Uczestnicy konfliktu stawali się coraz bardziej znużeni przeciągającą się wojną, co skłoniło ich do rozpoczęcia pertraktacji. Ostatecznie pokój zawarto 20 IX 1697 r. w Rijswick. Na mocy jego postanowień Koalicja uznawała zdobycze Francji z okresu reunionów, jednak siły państwa Burbonów musiały wycofać się z terenów zajętych w trakcie ostatniej wojny. Dodatkowo Zjednoczone Prowincje zawarły korzystny traktat handlowy z Francją oraz zyskały prawo do obsadzenia pasa twierdz w Niderlandach Hiszpańskich. Jak się miało później okazać, zgoda na to była dla Ludwika strzałem w stopę.

Bitwa pod Almansą

Wojna o sukcesję hiszpańską

Mogłoby się wydawać, że ostatnia wojna rozstrzygnęła spory pomiędzy ówczesnymi mocarstwami, a przynajmniej stępiła zakusy Ludwika. Nic bardziej mylnego. Tak jak wcześniej uważał on ustępstwa, jakie uczynił, podpisując pokój w Rijswick, za ruch taktyczny wymierzony w Koalicję. Liczył, iż sojusz wkrótce się rozpadnie i wtedy nadejdzie czas do wykonania kolejnego ruchu. Jak się okazało, król Francji przeliczył się w swoich kalkulacjach.

1 listopada 1700 r. zmarł król Hiszpanii Karol II, ostatni przedstawiciel hiszpańskiej linii Habsburgów. Zgodnie z obowiązującym w Hiszpanii prawem spadkowym jego dziedzictwo mogło przypaść jednej z jego sióstr: Marii Teresie, żonie Ludwika XIV, lub Małgorzacie Teresie, żonie cesarza Leopolda I. W chwili śmierci brata siostry już nie żyły i prawa do tronu hiszpańskiego przeszyły na ich mężów oraz potomstwo. Obie strony wysunęły pretensje.

Pierwszy ruch wykonał Ludwik, doprowadzając do objęcia tronu w Madrycie przez swojego wnuka Filipa 15 listopada 1700 r. Ludwik XIV miał skomentować to słowami: „Cieszmy się, Pireneje nie istnieją„. Przejęcie władzy przez Burbonów nad ”Imperium, nad którym nigdy nie zachodzi słońce” stanowiło ogromne zachwianie równowagi sił. Dlatego też odnowiona została Wielka Koalicja z poprzedniej wojny. 7 września 1701 r. w Hadze podpisano został sojusz pomiędzy Anglią, Zjednoczonymi Prowincjami i Cesarstwem. Nie obeszło się jednak bez zmian. Po stronie Burbonów stanęły Sabaudia, Portugalia oraz Bawaria, co rozbijało dotychczasową jedność Rzeszy i dawało koalicji francuskiej większe pole do działania w Niemczech, jak i we Włoszech.

Działania wojenne rozpoczęły się w następnym roku. Francja i jej sojusznicy rozpoczęli ofensywę na wszystkich frontach. Początkowo przyniosło to duże sukcesy, tak iż w 1704 r. istniało poważne zagrożenie zdobycia przez siły francusko-bawarskie Wiednia i szybkiego zakończenia wojny Jednak dzięki geniuszowi angielskiego generała Johna Churchilla udało się temu zapobiec i pokonać armię marszałka Villersa pod Blenheim 13 sierpnia 1704 r. Dzięki temu zwycięstwu Wielka Koalicja odzyskała inicjatywę i w ciągu następnych dwóch lat udało się uzyskać kontrolę nad Niderlandami Hiszpańskimi i Włochami oraz wkroczyć do Francji.

Burbonowie odnieśli również porażki na froncie dyplomatycznym i wewnętrznym. W 1703 r. na stronę Wielkiej Koalicji przeszły Sabaudia oraz Portugalia, zaś zarówno we Francji, jak i w Hiszpanii doszło do buntów. Szczególnie silny nacisk alianci położyli na działania na Półwyspie Iberyjskim, gdzie siły portugalsko-angielskie prowadziły kampanie wymierzone w Madryt, wspierając przy tym katalońskich powstańców oraz zdobywając Gibraltar.

Szczęście wojenne uśmiecha się raz do jednej, raz do drugiej strony. Burbonom udało się zażegnać ten poważny kryzys. Koalicja nie doprowadziła do detronizacji Filipa, zaś siły francuskie wyparły aliantów z Francji i przejściowo z Niderlandów Hiszpańskich.

Bitwa pod Malplaquet

Tak jak w przypadku Wojny Holenderskiej i Augsburskiej walki ciągnęły się bez decydujących zwycięstw przez kolejne lata, doprowadzając do rozluźnienia sojuszy i zmęczenia wojną. Skłoniło to obie strony do negocjacji. Ostatecznie rozejm został zawarty w serii traktatów na przełomie 1713 i 1714 r. w Utechcie, Rastatt i Baden. Na mocy postanowień pokojowych Filip Burbon zachowywał tron hiszpański oraz kolonie, lecz musiał odstąpić posiadłości hiszpańskie we Włoszech i Niderlandach Austrii (przy czym Sabaudia otrzymała Sycylię, później wymienioną na Sardynię), a Gibraltar i Baleary Wielkiej Brytanii. Francja straciła swoje posiadłości na prawym brzegu Renu oraz Nową Funlandię. Dodatkowo zastrzeżono, iż trony Francji i Hiszpanii nie zostaną w przyszłości połączone. W ten sposób zakończyła się największa i ostatnia wojna Ludwika XIV. Król Słońce zmarł 1 września 1715 r., niecały rok po podpisaniu traktatu w Baden.

Podsumowanie

Wojny zajęły Ludwikowi 54 spośród 72 lat jak spędził na tronie Francji. Dzięki swoim zwycięstwom sprawił, iż Francja osiągnęła szczyt swojej potęgi. Liczne tereny znalazły się pod władaniem Burbonów, a z wolą króla Francji musiano się liczyć na wszystkich dworach Europy. Widocznym znakiem wpływów francuskich było wyparcie łaciny na rzecz francuskiego jako języka, w którym sporządzano traktaty międzynarodowe.

Z drugiej strony, mimo ogromnej potęgi Burbonów, innym państwom europejskim udało się powstrzymać napór Francji, tak iż po serii wspaniałych zwycięstw Ludwik XIV zaznał na sam koniec swoich rządów porażki. Przez następne lata Francja unikała wielkich konfliktów zbrojnych, kiedy zaś znowu dołączyła do zmagań wojennych wielkich mocarstw Europy, coraz częściej ponosiła porażki.

Dodatkowo koszty licznych wojen z lat 1667–1714 były ogromne. Pod koniec panowania Ludwika XIV Francja miała potężne długi, a w samym kraju zaczęło brakować rekrutów do wojska. Coraz wyższe podatki i pobór mężczyzn do wojska spowodowały liczne bunty. Chwilowo koszty finansowe i społeczne udało się opanować, lecz rozpoczął się proces kumulacji niezadowolenia ludności Francji, za które przyszło francuskim królom zapłacić w 1789 r.

Bibliografia:

1. Chartrand Rene,Louis XIV’s Army, Osprey 1988.
2. Franz Maciej, Pastorek Anna, Texel 1673, Warszawa 20.
3. Lynn John, Wojny Ludwika XIV 1667–1714, Oświęcim 2015.
4. Mikulski Krzysztof, Wijaczka Jacek, Historia Powszechna. Wiek XVI–XVIII, Warszawa 2012.
5. Radziwnoka Rafał, Ramillies 1706, Warszawa 2010.
6. Radziwonka Rafał, Blenheim-Höchstadt 1704, Warszawa 2008.
7. Wójcik Zbigniew, Historia Powszechna. Wiek XVI–XVII, Warszawa 2008.

Więcej o historii Francji przeczytasz klikając na poniższą grafikę:

^{Korekta: Zuzanna Świrzyńska}