„Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce” – T. Chinciński (red.) – recenzja

W czasie II wojny światowej, na terenie okupowanego państwa polskiego dochodziło do wielu nadużyć ze strony obu okupantów. W Polsce powojennej powstało wiele opracowań na temat dyskryminacji Polaków przez hitlerowskie Niemcy. Jeszcze do niedawna o poczynaniach „bratniej” Armii Czerwonej, NKWD i innych pokrewnych organizacji kierowanych przez władze moskiewskie w Polsce nie mówiono. W trakcie ujawniania ich zbrodni okazuje się, że były równie, a niekiedy nawet bardziej przerażające niż hitlerowskie.

Niżej opisana książka jest pokłosiem międzynarodowej konferencji naukowej „Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce”1. Została zorganizowana i przeprowadzona w dniach 19-22 listopada 2009 roku w Warszawie, przez Niemiecki Instytut Historyczny i Muzeum II Wojny Światowej (s. 12). Redaktorem naukowym publikacji został Tomasz Chinciński2.

Opublikowane artykuły umieszczono w pięciu częściach. Książka rozpoczyna się rozważaniami na temat: Niemieckie struktury i oblicza przemocy. Zawarto w niej siedem tekstów autorów różnych narodowości. Dotyczą one zarówno szerokich zagadnień takich jak walka z polską partyzantką oraz węższych, jak chociażby polityka okupantów wobec mieszkańców Gdyni na początku wojny. Zarówno w dwóch wskazanych oraz w pięciu pozostałych tekstach, autorzy udowadniają, że żołnierze jak i władze niemieckie dopuszczały się wielu nieprawidłowości w stosunku do Polaków. Dowodzą, że zbrodnie dokonane na ludności polskiej nie były dziełem wyłącznie SS.

Kolejny rozdział mówi o postępowaniu wojsk i służb sowieckich po wkroczeniu na teren II Rzeczpospolitej Polskiej. W Sowieckich strukturach i obliczach przemocy czytelnik znajdzie sześć artykułów. Obok opisu traktowania Polaków przez NKWD, przedstawiono również proces wcielania obywateli polskich do Armii Czerwonej w 1940 roku. Zwrócono także uwagę na wymianę elit w miastach oraz składów sądów i ich dalszej pracy.

Trzecia część książki, Konflikty etniczne w cieniu wojny, w czterech artykułach przedstawia stosunek poszczególnych mniejszości narodowych, żyjących na ziemiach Polskich, do okupantów. Poza opisem dylematów oraz konfliktów poszczególnych narodowości żyjących „na wolności”, scharakteryzowano również białostockie getto. Specyfika tego getta spowodowała, że było ono jednym z najdłużej istniejących miejsc koncentracji Żydów na terenie byłego państwa polskiego.

Kolejne trzy artykuły zaszeregowano pod hasłem Opór i konspiracja. Dwa z nich dotyczą starań jakie komuniście podjęli w celu zaszczepienia swojej ideologii wśród Polaków. Przedstawiono w nich rozwój komunistycznego ruchu oporu w Polsce, a także sposób w jaki na niego reagowały władze Polskiego Państwa Podziemnego. Trzeci tekst dotyczy polskiej polityki informacyjnej stosownej wobec zagłady Żydów.

Ostatnia część, zawierająca, podobnie jak poprzednia, trzy artykuły, traktuje o życiu codziennym w okupowanych Łodzi, Warszawie oraz Lwowie. Przedstawione zostały problemy, z jakimi borykała się ludność cywilna. Były to chociażby proces likwidacji szkół, zmiany obowiązującego w nich języka, kłopoty mieszkaniowe oraz żywnościowe.

Wszystkie zamieszczone w publikacji artykuły oparte zostały na bogatej bazie źródłowej. Oprócz przedstawiania opisywanych wydarzeń takimi jakie one były, próbowano tłumaczyć charakteryzowany proces czy zachowania ludzi pod kątem psychologicznym. Przykładem na to jest artykuł Jochena Böhlera3, w którym przedstawia dwóch funkcjonariuszy Einsatzkommando 3. Na podstawie prywatnego albumu fotograficznego oraz zachowanych akt na temat jednego z nich, uznał, że mordowania Polaków i Żydów było dla niego czymś normalnym (s. 25-26).

Kolejnym plusem publikacji jest zwrócenie uwagi na obu okupantów. Opisane zostały nie tylko zbrodnie, których dopuściła się III Rzesza, ale także Związek Sowiecki. Jest to o tyle ważne, że na ogół ludzie pamiętają tylko o Katyniu. Rzadko (choć coraz częściej) podejmuje się temat działań podjętych przez Rosjan krótko po 17 września 1939 roku. Wobec tego, że publikacja ma być wydana w języku niemieckim, ma to większe znaczenie.

Jedyną wadą jakiej się dopatrzono są występujące sporadycznie literówki.

Oprócz wymienionych wyżej rozdziałów książka posiada również Wstęp, Wykaz skrótów, Noty o autorach, Indeks osobowy oraz Indeks nazw geograficznych. Ułatwiają one odszukiwanie interesujących nas informacji. Całość opatrzona została twardą okładką. W połączeniu z przyszytymi stronami posiadacz może mieć pewność, że książka nie zniszczy się szybko.

Wyżej opisana książka jest solidnie przygotowanym kompendium wiedzy na podejmowany przez siebie temat. Poszczególni autorzy opisali konkretne zagadnienia w sposób rzetelny i niewzbudzający podejrzeń co do jakości przekazywanych informacji.

Plus minus:
Na plus:
+ solidnie opracowane zagadnienia
+ nota o autorach
+ indeksy
+ ładne wydanie
Na minusy:
- niewielka ilość literówek

Tytuł: Przemoc i dzień powszedni w okupowanej Polsce
Autor: Tomasz Chinciński (red.)
Wydanie: 2011
Wydawca: Wydawnictwo Oskar/Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
ISBN: 978-83-98823-72-1
Stron: 566
Oprawa: twarda
Cena: ok. 45 zł
Ocena recenzenta: 9 /10

1. Program konferencji zob. https://forum.historia.org.pl/topic/10415-przemoc-i-dzien-powszedni-w-okupowanej-europie-konferencja-z-okazji-70-rocznicy-wybuchu-ii-wojny-swiatowej/, dostęp 21.04.2012r. [↩]
2. Zob. http://www.muzeum1939.pl/?str=5&id=13, dostęp 21.04.2012 r. [↩]
3. J. Böhler, Zdrowy świad Eduarda Schmidta. Przemoc i codzienność niemieckich formacji policyjnych oraz urzędów w okupowanej Polsce w latach 1939-1943 [w:] Ibidem, s. 15-37. [↩]