„Estończycy w Waffen-SS” - R. Michaelis - recenzja

II wojna światowa jest tak popularnym tematem, że praktycznie co roku ukazują dziesiątki, jeżeli nie setki, opracowań jej poświęconych. Powoduje to pewne znudzenie tą tematyką, w szczególności jeśli po raz kolejny czytamy o Wehrmachcie, Waffen-SS bądź hitlerowskich zbrodni wojennych, a ostatnio kwestii katyńskiej.

Czasami zdarzają się jednak wyjątki. Jednym z nich jest recenzowana poniżej praca autorstwa Rolfa Michaelisa, która omawia udział Estończyków, w mundurach Waffen-SS, w trakcie II wojnie światowej.

Opracowanie zostało podzielone na piętnaście rozdziałów. W pierwszym został ukazany rys historyczny Estonii. Drugi i trzeci przedstawiają służbę Estończyków w Wehrmachcie i jednostkach policyjnych. Rozdziały od czwartego do siódmego prezentują pierwsze estońskie jednostki Waffen-SS. Kolejne zaś omawiają utworzenie i szlak bojowy 20. Estońskiej Dywizji Grenadierów.

Jak zostało to zasugerowane powyżej, tytuł recenzowanego opracowania jest mylący. Tytuł oryginalny – Esten In der Waffen-SS. Die 20. Waffen-Grenadier-Division der SS (estnische Nr 1) –został „obcięty” przez Bellonę o jego drugi człon. Powinien on w pełni brzmieć – Estończycy w Waffen-SS. Estońska 20. Dywizja Grenadierów Waffen-SS (Estońska nr 1). Podobne, jak w przypadku tytułu, niespodzianki towarzyszą nam w trakcie dalszej lektury i to od pierwszego rozdziału.

Na pierwszej jego stronie (s. 5) Autor stwierdza, że w wojnie północnej brała udział Polska. Po pierwsze powinna ona być przez niego nazwana Rzeczpospolita Obojga Narodów, a po drugie należało zaznaczyć, że była krajem formalnie w niej nieuczestniczący. Kolejne karty (s. 7-11) ukazują ogólny zarys historii Estonii od średniowiecza, aż do ukazania niepodległości!1 W zupełności starczyłoby, gdyby Autor ograniczył się do ukazania bałtyckiego kraju w latach 1918-1941. Widać po tym rozdziale, że cała książka jest przeznaczona dla niemieckiego odbiorcy, jako publikacja popularnonaukowa.

Wrażenie to potęguje się wraz z kolejnymi rozdziałami. Opisywane przez Autora wydarzenia zostały przez niego ledwie zasygnalizowane. Dotyczy to w szczególności tych początkowych, w których zaprezentowano dzieje pierwszych formacji estońskich na służbie niemieckiej. Niewiele lepiej jest w przypadku szlaku bojowego 20. Dywizji. Jest to spowodowane częściowo tym, że znaczna część każdego rozdziału zajmują cytowane materiały źródłowe. Niewątpliwie ciekawe, ponieważ są to głównie wspomnienia zwykłych szeregowych, a także Niemców będących z nimi w jakikolwiek sposób związani. Jednakże w tak niewielkiej publikacji przydałoby się zdecydowanie więcej słów pochodzących od Autora. W efekcie czytelnik nie tylko poczuje się zawiedziony, ale również zirytowany. Ponieważ otrzymuje mało szczegółowe opracowanie, z którego dowiaduje się niewiele o opisywanych walkach i wydarzeniach, a także o dosyć ciekawym zagadnieniu jakim była kwestia służby „obywateli” radzieckich w armii niemieckiej, w tym wypadku Estończyków.

Jeżeli chodzi o styl prezentowany przez R. Michaelisa, to jest on przyzwoity. Jednakże w zamieszenie przez niego, w tak niewielkiej publikacji, licznych danych liczbowych, nazw jednostek i miejscowości powoduje, że czytelnik może się pogubić w trakcie lektury. Przy tej pierwszej kwestii zastanawia, dlaczego nie zostały one umieszone w tabelach, które przedstawiałyby się zdecydowanie ładniej i wyróżniały od głównego tekstu.

Tłumaczenie autorstwa Ingi Sawickiej prezentuje się dobrze i poza niewielkimi wpadkami nie należy mieć do niego zastrzeżeń. Te można mieć za to do redakcji. W szczególności dotyczy to niekonsekwentnego używania polskich nazw miast i miejscowości z późniejszych tzw. Ziem Odzyskanych. Które raz są umieszczane w nawiasie kwadratowym, za chwilę zaś bez. W głównej mierze sytuacja taka występuje w przypadku tekstów źródłowych.

Bibliografia została określona mianem „Publikowane materiały źródłowe”, co może wzbudzić pewne zdziwienie, ponieważ w jej skład wchodzą głównie opracowania. Liczy ona 17 prac niemiecko i angielskojęzycznych. Jednakże, samym Estończykom poświęcona jest tylko jedna. Reszta traktuje o Waffen-SS i walkach na froncie wschodnim.

Przechodząc zaś do szaty graficzno-edytorskiej. Otrzymujemy książkę w miękkiej, klejonej oprawie, wydanej na dobrej jakości papierze. Jednakże wraz z czasem może ulec ona zniszczeniu. W opracowaniu znajduje się kilkadziesiąt zdjęć, które zostały umieszczone pomiędzy poszczególnymi rozdziałami w formie wkładek. Należy uznać to za duży plus, ponieważ z jeden strony nie rozpraszają podczas czytania, a z drugiej zawierają wiele ciekawych fotografii. Uzupełnia je kilkanaście wplecionych w tekst map. Zostały one wykonane przyzwoicie, ale są jednak mało szczegółowe i czarno-białe,

Opracowanie posiada ponadto pięć aneksów. Wśród których znajdziemy m.in. listę odznaczonych Estończyków i wykaz stopni w formacjach Waffen-SS i Wehrmachcie. A także notki biograficzne, wśród których oprócz samych Estończyków, wymieniono postacie w mały stopniu z nimi związane – przede wszystkim wyżsi oficerowie niemieccy.

Podsumowując. Otrzymujemy książkę, którą ciężko komukolwiek polecać. Jest to bowiem opracowanie bardzo ogólne, które ledwie prześlizguje się po poruszanym temacie. Jedynym powodem, dla którego opłaca się do niego zajrzeć to wyciągi ze wspomnień estońskich żołnierzy, a także materiału ilustracyjnego. Ci, którzy chcą się szerzej zapoznać z tą tematyką odsyłam do innych publikacji2.

Plus minus:
Na plus:
+ tłumaczenie
+ cytaty ze źródeł
+ ilustracje, które zostały zamieszczone we wkładkach oraz duża ilość map
Na minus:
- mylący tytuł, nieadekwatny do zawartości
- skromna bibliografia
- ogólny rozdział o historii Estonii
- literówki
- praca jest zbyt ogólnikowa
- praca redakcji
- miękka oprawa i kiczowata okładka
- nic nie wnoszące aneksy
- forma umieszczania danych liczbowych w tekście
- zbyt duża liczba cytatów wobec całości książki
- jakość map

Tytuł: Estończycy w Waffen-SS
Autor: Rolf Michaelis
Wydawca: Bellona
Data wydania: 2010
ISBN/EAN: 9788389943166
Liczba stron: 160
Oprawa: miękka ze skrzydełkami
Cena: ok. 20 zł
Ocena recenzenta: 2/10

1. Czytelników szerzej zainteresowanych dziejami Estonii odsyłam do prac Jana Lewandowskiego –Estonia, Warszawa 2001; Historia Estonii, Wrocław 2002, a także T. Paluszyńskiego, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Poznań 2007. W nich dalsza literatura tematu. [↩]
2. Podstawowym nowszym opracowaniem w jęz. polskim jest praca J.W. Gdańskiego, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005. W pracy tej jednak Estończycy są jednym z opisywanych zagadnień. zob. tam dalsza podstawowa literatura tematu. [↩]