Wypracowanie maturalne z historii. Przewodnik dla maturzystów

Maturalne wypracowanie z historii to najważniejsza część matury z historii na poziomie rozszerzonym. Jest to najlepiej punktowane zadanie w arkuszu. Odpowiednie przygotowanie do wypracowania jest często kluczowe dla dobrego wyniku z tego egzaminu. Poniższy przewodnik ma pomóc i doradzać jak dobrze przygotować się do pisania tego wypracowania.

Schemat wypracowania

Najważniejsze punkty:

1. Dobre przygotowanie. Systematyczna praca, dużo testów i lektur.
2. Przemyślany wybór tematu.
3. Wstęp. Geneza omawianego wydarzenia (zjawiska), umieszczenie go w miejscu i czasie.
4. Rozwinięcie wypracowanie z jak najlepszym wyczerpaniem istoty tematu.
5. Dywagacje i własne oceny, odwołanie do literatury, ukazanie tematu na tle równoległych wydarzeń w Europie lub na świecie, zawarcie informacji o kluczowych postaciach z danej epoki etc.(Przyczyny - skutki, tło historyczne, wybitne postacie, ważne pojęcia i daty etc.)
6. Zakończenie z własnymi wnioskami i np. z elementami historii alternatywnej.

Przed egzaminem

Wybór tematu

Na maturze część poświęcona wypracowaniom znajduje się na końcu arkusza. Znajdują się tam dwa tematy wypracowań. Najczęściej dwa dotyczą przynajmniej pośrednio historii Polski, także w ujęciu stosunków międzynarodowych. Doradzam na początku przeczytać uważnie  treść tematu i zastanowić się, które z nich będzie Ci lepiej napisać - znasz lepiej zagadnienie, czytałeś coś na ten temat, wypracowanie pozwala na wyrażenie swojej opinii w formie rozprawki, masz oryginalny pomysł na jego napisanie etc. Po zapoznaniu z tematami ja przystąpiłbym do rozwiązywania arkusza, ciągle myśląc o tym, co zawrę w wypracowaniu - najważniejsze myśli zapisywałbym w notatkach. Arkusz zacznij rozwiązywać od zadań najłatwiejszych, do trudniejszych lub takich na które nie znasz odpowiedź wróć później. Gdy rozwiążesz cały arkusz i sprawdzisz swoje rozwiązania pozostały czas wykorzystaj na wypracowanie. Być może poprzednie pytania będą zawierały elementy użyteczne przy wypracowaniu (np. teksty źródłowe), ponadto dobrze się najpierw „rozgrzać” testem.

Twoja decyzja o wybraniu tematu powinna być przemyślana i ostateczna, gdyż później nie będzie czasu na zmianę wyboru - możesz tego pożałować.  Najważniejsze jest by zrozumieć czego od nas mogą oczekiwać egzaminatorzy. Ja pisałem temat „Scharakteryzuj przyczyny i skutki traktatu krakowskiego z 1525 r.” i otrzymałem za niego maksymalną ilość punktów, notabene na bazie moich doświadczeń i tego wypracowania powstał ten przewodnik. Wracając do zrozumienia tematu to w przypadku mojego wypracowania było to proste należało dokładnie opisać najważniejsze wydarzenia historyczne, jakie doprowadziły do tego traktatu, wymienić jego postanowienia, a także doniosłe skutki jakie miał dla późniejszych losów Polski.

Liczy się pomysł

Najważniejszy jest  jednak pomysł, najlepiej gdy jest to pewna polemika z historykami. Ja za „cel” wziąłem sobie Pawła Jasienicę, który prezentował krytyczny stosunek do Jagiellonów obarczając ich za wszelkie nieszczęście, przeciwnie niż królów-Piastów, których traktował bardzo łagodnie. W związku z tym postanowiłem napisać wypracowanie w obronie Jagiellonów, uznając hołd Pruski za olbrzymi sukces, który został zaprzepaszczony w późniejszych latach. Jednak, by móc napisać wypracowanie w taki sposób trzeba być naprawdę oczytanym i znać dobrze faktografię - bez tego uzyskanie powyżej 15 punktów za wypracowanie jest prawie niemożliwe.

Dobre rady

Z podstawowych informacji należy pamiętać, że pisząc wypracowanie na maturze przede wszystkim trzeba zrozumieć co od nas jest żądane w temacie. Jeśli np. autorzy arkusza chcą opisu od nas różnic w polityce wewnętrznej Polski i Rosji w XVII w. to nie skupiamy się na stosunkach obu krajów. Oczywiście możemy o nich wspomnieć, ale to nie jest istota wypracowania. Ponadto przy takim temacie, warto też napisać jak ta polityka wyglądała w kilku innych krajach - oczywiście w znacznie mniejszym zakresie.

Nie należy pisać utartymi sloganami, wybiórczo traktować temat, pisać wszystkiego, co wiemy w sposób dosłownie tylko zahaczając istoty tematu - egzaminator natychmiast się zorientuje i nie nabierze na takie „sztuczki”.

Wymagana jest przede wszystkim logiczna, merytoryczna, uporządkowania, konkretna i szeroko potraktowana istota tematu. Na wypracowanie rzutuje również styl i poprawność językowa. Na egzaminatorze trzeba zrobić dobre wrażenie i ma na to także wpływ estetyka pracy.

Wstęp do wypracowania

Pisanie powinniśmy rozpocząć od wstępu, nieprzekraczającego jedną stronę. Według mnie błędem jest zaczynanie od istoty sprawy. W przypadku mojego wypracowania we wstępie zawarłem genezę państwa krzyżackiego na terenach Polski i najważniejsze konflikty za Piastów. Omówiłem w kilkunastu zdaniach takie wydarzenia jak sprawa Falsyfikatu Kruszwickiego, utrata Pomorza Gdańskiego za panowania Władysława Łokietka, spory o charakterze prawnym z krzyżakami za Kazimierza Wielkiego, pokój kaliski.  Następnie kontynuowałem już w rozwinięciu okres Jagiellonów (Wielka Wojna, pokoje toruńskie) dochodząc do zawarcia traktatu. Generalnie we wstępie chodzi o nakreślenie i umieszczenie tematu w miejscu i czasie.

Należy pamiętać by zrównoważyć wstęp z resztą wypracowania, aby się np. nie okazało, że wstęp jest dłuższy niż rozwinięcie tematu lub zawiera dwa zdania. Błędem wg mnie jest także to, gdy rozwinięcie zawiera np. cztery strony, a wstęp wraz z zakończeniem tylko pół.

Rozwinięcie wypracowania

Nad rozwinięciem musisz się skupić najbardziej, to w tej części wypracowania musisz zawrzeć jak najwięcej logicznie uporządkowanych, konkretnych informacji odwołujących się do tematu. Nie powielaj wielokrotnie tych samych informacji i nie pisz tylko banałów (egzaminator szybko się zorientuje). Postaraj się napisać wszystko, co wiesz, ale właśnie na ten temat, który wybrałeś, dobrze przemyśl, co piszesz i jak piszesz . Tak by zawrzeć maksimum treści poprawnej merytorycznie. Postaraj sobie przypomnieć jak najwięcej istotnych informacji m.in. z lekcji w szkole, korepetycji, własnej nauki etc. Dobrze jest zaskoczyć egzaminatora jakąś ciekawostką.

Staraj się zawierać jak najwięcej związków przyczynowo-skutkowych oraz używaj określeń charakteryzujących daną epokę (renta pańszczyźniana, lokacja, alianci, demokracja szlachecka, egzekucja dóbr, lenno etc.)

Nie traktuj jednak tematu zbyt wąsko. Nie ograniczaj się tylko do pisania o konkretnym kraju czy regionie. Pisz o tle historycznym w innych krajach, regionach, kontynentach etc. Porównuj. Nie bez znaczenie jest uwzględnienie aspektów społecznych, gospodarczych i kulturalnych. Pamiętaj o ciągłości chronologicznej pracy. Jeśli nie jesteś pewien jakiejś daty lepiej napisać ją orientacyjnie np. I poł. XVI w. niż popełnić błąd merytoryczny.

Praca zostanie lepiej oceniona jeśli odwołasz się do dzieł znanych autorytetów z zakresu historii (podawaj zawsze dzieło wraz z autorem). Egzaminatorzy jak pokazuje komentarz CKE do matury są jednak wyczuleni na przypisywanie znanym historykom oczywistych zwrotów typu: „Autor X napisał: Obydwa państwa - Polska i Węgry - były w szesnastym wieku zagrożone ze strony Turcji”.  Nie o takie odwołania sprawdzającym przecież chodzi.

Ciekawym pomysłem na pracę jest wspomniana polemika, z jakimś autorem.  Tylko tutaj wymagana jest naprawdę dogłębna analiza danego tematu i umiejętność powoływania się na autorytety. Jednak jeśli nie znasz nazwisk historyków, to wskaż chociaż miejsca, w których historycy ze sobą polemizują. Dobrze wtedy wskazać argumenty stron i opowiedzieć się za jedną z nich, albo jeszcze lepiej wskazać własne rozwiązanie. To również będzie bardzo dobrze odebrane przez egzaminatora. W każdym podręczniku do historii na poziomie rozszerzonym powinny być zawarte sprzeczne dwugłosy historyków na dany temat. Zwracaj na to uwagę  podczas nauki do egzaminu.

Warto pisać jak najwięcej zwrotów typu: „Moim zdaniem, ja uważam, według mnie” etc. (egzaminator widzi wtedy, że potraficie wyciągać własne wnioski). W dziale matura z historii znajdziesz temat poświęcony literaturze, gdzie znajdziesz spis kilkunastu dzieł przydatnych do nauki oraz podczas pisania egzaminu. Ciekawe w Twoim wypracowaniu może być zawarcie elementów historii alternatywnej, że gdyby nie X mogłoby być Y, a nie Z, to może być zarówno Twoje zdanie jak i jakiegoś historyka, który zawarł to w jakiejś ze swoich publikacji. Nieodzownym elementem w Twojej pracy winno być zawarcie ważnych i charakterystycznych pojęć dla danego okresu oraz przedstawienie w pracy kluczowych postaci z danej epoki, co ma podkreślić Twoją znajomość tematu.

Zakończenie wypracowania

Na zakończenie zreasumuj najważniejsze wg Ciebie Twoje tez z wypracowania. Napisz koniecznie własne wnioski, opinie i dywagacje, które logicznie będą pasować do Twojego wypracowania. Jeśli postawiłeś na wstępie jakąś główną tezę tutaj ją ostatecznie udowodnij. Warto tutaj na przykład dać stanowisko jakiegoś profesora, z którym osobiście się nie zgadzamy i konfrontować z własnymi poglądami najlepiej popartymi w literaturze. Na końcu można również odwołać się do historii alternatywnej. Jeśli jednak przypomnisz sobie o jakiejś ważnej kwestii, którą pominąłeś w rozwinięciu postaraj się ją wpleść do zakończenia. Na końcu jeśli zostanie Ci czasu przeczytaj spokojnie swoje wypracowaniu w poszukiwaniu błędów, które mogły się pojawić.

Inne uwagi

Dbaj o poprawność językową i ortograficzną. Unikaj kolokwializmów, skreśleń i przekreśleń. Pisz wyraźnie i pamiętaj o akapitach. Nie jest koniecznie, a często jest wręcz niepotrzebne korzystanie, odwoływanie, czy analizowanie tekstów źródłowych z II części egzaminu maturalnego (zazwyczaj nie pokrywają się one w ogóle z treścią tematów). Jeśli jednak, któryś z tych tekstów da się wykorzystać nie powinno to być źle odebrane. Pamiętaj, że brudnopis nie podlega ocenie.

Dobrym pomysłem jest sięgnięcie do arkuszy z historii z poprzednich lat np. w internecie i ćwiczebnie w domu spróbować napisać kilka takich wypracowań i np. poprosić kogoś do kogo mamy zaufanie o sprawdzenie napisanej przez nas pracy. Koniecznie zapoznaj się z informatorem maturalnym. Trening czyni mistrza.

Niestety nie mogę zagwarantować, że akurat ten schemat pisania wypracowania przypadnie do gustu każdemu egzaminatorowi. Mam jednak nadzieje, że ten przykładowy sposób rozwiązywania ostatniego zadania z matury będzie pomocny w uzyskaniu dobrego wyniku na egzaminie dojrzałości. Pamiętaj jednak, że nawet najlepsze rady mogą okazać się niewystarczające bez sumiennej i wytrwałej nauki przez cały okres liceum.

Kryteria dla poszczególnych poziomów dla wypracowania maturalnego z historii

Zadanie rozszerzonej odpowiedzi (wypracowanie) podlega ocenie według wspólnych, jednolitych dla danego tematu kryteriów, które ustalono centralnie. Ocenianie zadania rozszerzonej odpowiedzi z historii oparto na koncepcji tzw. poziomów.

Wyodrębniono cztery poziomy:

I poziom: zdający przedstawił niektóre fakty i pojęcia związane z postawionym problemem; umieścił wydarzenia odpowiednio w czasie i w przestrzeni (na tym poziomie oczekuje się od zdającego podstawowych dla zrozumienia tematu faktów i związków pomiędzy nimi)

II poziom: zdający wykorzystał posiadaną wiedzę do opisania problemu, wykazał się prostymi operacjami myślenia historycznego (na tym poziomie oczekuje się od zdającego nie tylko poszerzenia faktografii, ale również prostych operacji myślenia historycznego, takich jak: selekcja faktów, przyczyny-skutki)

III poziom: zdający podjął próbę wyjaśnienia postawionego problemu w syntetycznej formie i wykazał się pogłębionym rozumowaniem historycznym (na tym poziomie oczekuje się od zdającego przedstawienia złożoności zjawisk i procesów historycznych; analizy z uwzględnieniem takich operacji myślenia historycznego, jak, np. selekcja i hierarchizacja faktów, synchronizacja (i diachronizacja), umieszczanie w szerokim kontekście)

IV poziom: zdający wszechstronnie przedstawił problem, odniósł się do dyskusji historiograficznej oraz podjął próbę oceny (na tym poziomie oczekuje się od zdającego pogłębionej analizy z uwzględnieniem własnych wniosków i refleksji, a także odwołania do różnych źródeł informacji)

A teraz szczegółowe kryteria na podstawie tematu: Scharakteryzuj proces powstawania i rozwoju miast w średniowiecznej Polsce.

I poziom : Zdający poprawnie umieścił temat w czasie i przestrzeni; podał jedynie kilka elementarnych informacji dotyczących genezy i lokacji w Polsce, świadczących o tym, że zrozumiał temat; podał również kilka nie zawsze uporządkowanych przykładów następstw omawianego procesu.
Punkty 1-5

II poziom: Zdający poszerzył zakres merytoryczny pracy i wykazał się rozumowaniem historycznym  podał niektóre przyczyny i skutki procesu; podjął próbę charakterystyki warstw społecznych w mieście oraz ich zajęć i wewnętrznej organizacji (cechy, gildie); dość ogólnie zarysował etapy rozwoju miast i powierzchownie przedstawił zasady funkcjonowania prawa miejskiego, uwzględniając kolonizację i lokacje miast.
Punkty 6-10

III poziom: Zdający dokonał trafnej selekcji faktów, scharakteryzował zjawisko w ujęciu dynamicznym, dostrzegł najważniejsze jego etapy i uwzględnił najważniejsze cezury, zaznaczając, że w różnym okresie i w różnych regionach miasta różniły się między sobą swymi funkcjami i wielkością; przedstawił proces nasilonej kolonizacji miejskiej, kształtowania się prawa miejskiego i zdobywania przywilejów lokacyjnych (XIII-XIV w.); dostrzegł złożoność tego procesu; podjął próbę oceny.
Punkty 11-15

IV poziom: Zdający konsekwentnie prześledził proces powstawania i rozwój miast w Polsce w okresie średniowiecza i odniósł się do wszystkich jego aspektów: rozwój handlu, rzemiosła, gospodarki towarowo - pieniężnej; powstawanie cechów, samorządów, wykształcenie norm prawnych, powolna emancypacja miast, powstanie nowych grup społecznych, duża mobilność mieszkańców miast; zdający dostrzegł przyczyny tego procesu; sformułował wnioski, dokonał własnej oceny i uwzględnił oceny historiografii.
Punkty 16-20

Przy przyznawaniu punktów na określonym poziomie w zadaniu rozszerzonej odpowiedzi egzaminator będzie uwzględniał również: poprawność językową i stylistyczną oraz estetykę pracy.

Jeśli masz jednak jeszcze jakieś pytania czy wątpliwości warto napisać na Matura z historii na forum.historia.org.pl.

Autorem przewodnika jest maturzysta, który uzyskał 96% z matury na poziomie rozszerzonym i 97% na poziomie podstawowym. Za wypracowanie uzyskał maksymalną notę 20 punktów.

Czytaj także:

• Matura z historii 2012: przewodniki, arkusze, dyskusje, giełda pytań
• Matura z historii 2012: arkusze i klucz odpowiedzi
• Jakie będą pytania na maturze z historii? Matura z historii 2012
• Matura z historii pewniaki i przecieki?
• Maturalne wypracowania z historii na przestrzeni lat. Analiza
• Wymagania egzaminacyjne matura z historii poziom rozszerzony
• Matura – informacje podstawowe [ocena, odwołania, zwolnienia]